बँकेच्या बचत व चालू खात्याचा वापर करुन अधिक उत्पन्न मिळवण्याची संधी.

प्र. १: माझ्या सेव्हिंग बँक खात्यात काही रक्कम जमा आहे, ते पैसे मला केव्हाही काढता येतात मात्र त्यावर मला फक्त ४% दराने व्याज मिळते, मला या पेक्षा जास्त उत्पन्न मिळावे अशी इच्छा आहे तर मी काय करावे?

उत्तर: तुमच्या समोर दोन पर्याय आहेत:

१)      जर तुम्हाला कोणतीही जोखीम न स्विकारता जास्त उत्पन्न हवे असेल व सोबत केव्हाही पैसे काढण्याची सुविधा पण हवी असेल तर आपण तुमच्या नेट बँकींगचा वापर करुन म्युच्युअल फंडाचे लिक्वीड स्किम मध्ये ऑनलाईन पैसे गुंतवा. पैसे जेव्हा हवे असतील तेव्हा पैसे काढण्याची सुचना ऑनलाईन द्या. दुस-या दिवशी दुपारी बारा वाजेपर्यंत पैसे तुमच्या बँक खात्यात जमा होतील. अशा प्रकारचे योजनेतून सर्वसाधारणपणे ६% ते ९% एनएव्ही फरकाचे उत्पन्न तुम्हाला व्याजाचे दरानुसार मिळू शकते. जर तुम्ही पहिल्यांदाच गुंतवणूक करत असाल तर iPIN च्या पर्यायाला टिक करावयास मात्र विसरु नका ज्यामुळे तुम्हाला इंटरनेटवरुन व्यवहार करण्यासाठी युजर आयडी व पासवर्ड प्राप्त होईल. अशा प्रकारचे योजनेत किमान रुपये दहा हजार गुंतवता येतात.

२)      जर तुमची शेअर बाजाराची जोखीम स्विकारण्याची तयारी असेल व काही काळ थांबण्याची सुध्दा तयारी असेल मात्र जर आपणास शेअर बाजाराचे ज्ञान नसेल तर म्युच्युअल फंडाचे समभाग योजनेत (Equity Scheme) गुंतवणूक करा. मात्र सर्व रक्कम एकदाच न गुंतवता, शेअर बाजार ज्या ज्या वेळी खाली येतो त्या प्रत्येक वेळी थोडी – थोडी रक्कम गुंतवा व शेअर बाजार ज्यावेळी वर जातो व तुमच्या गुंतवणूकीवर तुम्हाला अपेक्षीत उत्पन्न मिळालेले असेल तेव्हा पैसे काढून घेण्याची सुचना ऑनलाईन द्या. पाचव्या दिवशी तुमच्या बँक खात्यात पैसे जमा होतील. उदा. दुपारचा एक वाजला आहे आज शेअर बाजार २०० अंकानी घसरला आहे व तुमच्या बचत खात्यात रु.२५०००/- शिल्लक आहेत, तुम्ही त्यापैकी रु.५०००/- आज गुंतवा, परत जेव्हा बाजार १०० ते २०० अंकानी खाली येईल तेव्हा परत रु.५००० गुंतवा असे करत रहा नंतर जेव्हा बाजारात तेजी येईल व तुमच्या गुंतवणूकीचे मुल्य तुमच्या अपेक्षेनुसार वाढलेले असेल तेव्हा पैसे काढून घ्या. असे नियमीतपणे करत राहून तुम्ही थोडे अधिक पैसे मिळवू शकता. जर दिर्घ मुदतीसाठी गुंतवणूक करावयाची असेल तर SIP (Systematic Investment Plan) व्दारे दर महा ठरावीक रक्कम १५ ते २० वर्षे नियमीत गुंतवत रहा.

प्र.२:  मी व्यावसाईक (व्यापारी, उद्योजक,कारखानदार,पतसंस्था इत्यादी) असून माझे बँकेत करंट अकाउंटचे खाते आहे. ज्यावर मला कोणतेही व्याज मिळत नाहि. शनिवार व रविवारी माझ्या चालू खात्यात पैसे पडून असतात ज्यावर मला काहीच उत्पन्न मिळत नाही, मला या शिलकेवर काही उत्पन्न मिळण्यासाठी मी काय करावे?

उत्तर: अतीशय चांगला व महत्वाचा प्रश्न आहे. शुक्रवारी (तसेच प्रत्येक बँकेच्या सुटीच्या आदल्या दिवशी) दुपारी २.०० वाजण्यापुर्वी तुमच्या करंट अकाउंट मध्ये असणारे पैसे तुमच्या नेट बँकींगचा वापर करुन म्युच्युअल फंडाचे लिक्वीड स्किम अकाउंटमध्ये ऑनलाईन पैसे गुंतवा (यासाठी तुम्ही तुमच्या बँक खात्यातून १.०० वाजे पर्यंत पैसे ट्रान्सफर करणे इष्ट होते), म्हणजे तुम्हाला आदल्या दिवशीची म्हणजेच गुरुवारची एनएव्ही मिळेल व त्याच दिवशी दुपारी ३.०० वाजण्यापुर्वी पैसे काढण्याची सुचना ऑनलाईन द्या (शक्यतो हि सुचना गुंतवणूक करुन झाली कि लगेचच द्या. पैसे सोमवारी दुपारी १२.०० वाजेपर्यंत तुमच्या करंट अकाउंट मध्ये जमा होतील. तुम्हाला रवीवारची एनएव्हीने पैसे मिळतील म्हणजेच गुरुवार ते रवीवार या दरम्यानच्या एनएव्ही फरकाइतके जादा उत्पन्न तुम्हाला मिळेल. अशा प्रकारच्या योजनेतून सर्वसाधारणपणे ६% ते ९% एनएव्ही फरकाचे उत्पन्न तुम्हाला व्याजाचे दरानुसार मिळू शकते. जर वर्षभर तुम्ही याप्रकारे या सुवीधेचा वापर केलात तर वर्षातील एकूण १०४ शनिवार, रवीवार + १५ सुट्या असे मिळून ११९ दिवसाचे उत्पन्न तुम्ही जादा मिळवू शकता. उदा. सर्वसाधारणपणे तुमच्या खात्यात जर का रु.१० लाख रुपये शिल्लक रहात असतील व तुम्ही हि सुवीधा वापरली तर वर्षात तुम्हाला रु.१९५०० ते रु.२९००० या दरम्याने जास्तीचे उत्पन्न मिळेल व हा लाभ मिळवण्यासाठी एकदा म्युच्युअल फंडाचे खाते उघडल्यावर प्रत्येक वेळी गुंतवणूक करणे व सोबतच पैसे काढण्याची सुचना देण्यासाठी फार तर ५ ते १० मिनीटेच वेऴ द्यावा लागेल. या सुवीधेचा अवश्य फायदा घ्या.

प्र. लिक्वीड फंडात केलेली गुंतवणूक किती जोखीमीची असते?

उत्तर: लिक्वीड फंडातील गुंतवणूक हि मनी मार्केट मध्ये व अल्प मुदतीच्या कर्जरोख्यात केली जात असते त्यामुळे अशा प्रकारच्या योजनेत व्याज दराचे फरकाची व पत दर्जाच्या बदलाची जोखीम असते जी अत्यल्प म्हणजेच नगण्य स्वरुपाची असते. अशा योजनेतून सर्वसाधारणपणे वार्षीक ६% ते ९% दरम्याने उत्पन्न मिळते, जे व्याजदराच्या बदलावर अवलंबून असते. सध्या व्याजदर वाढलेला असल्यामुळे जास्त उत्पन्न मिळत आहे.

प्र. बँकेच्या मुदत ठेवींसाठी काही पर्यायी योजना म्युच्युअल फंडाच्या असतात का? व अशा योजनांचा काय फायदा असतो?

उत्तर: बँक ठेवींवर मिळणारे व्याज हे करपात्र उत्पन्नात मोडते व बँक टिडिएस कापूनच व्याजाची रक्कम तुमच्या हाती देत असते. म्युच्युअल फंडामध्ये Fixed Maturity Plans (ठरावीक काळाच्या मुदतबंद योजना) असतात, अशा योजनेत ३० दिवसांपासून ३ वर्षाचे मुदतीसाठी गुंतवणूक करण्याची सुवीधा असते. सर्वसाधारणपणे या योजनांतून मिळणारे उत्पन्न हे बँक व्याजापेक्षा थोडे अधिक असते. महत्वाचा फायदा म्हणजे (१) टिडिएस कापला जात नाही (२) मिळणारे उत्पन्नांवर इंडेक्ससेशनव्दारे कर आकारणी करण्याची सुवीधा आहे ज्यामुळे कर बचत होते.

सेव्हिंग बँक खाते व चालु खाते (Savings Bank & Current A/c) यांच्यासाठी उत्तम पर्याय – पैसे केव्हाही काढण्याची सुविधा तुमच्या बँक खात्याप्रामाणेच उपलब्ध आहे

सध्या तुम्हाला मिळतात

सेव्हिंग बँक खात्यावर ४% द.सा.द.शे.

करंट अकाउंटवर 0% द.सा.द.शे.

रिलायन्स म्युच्युअल फंड हाऊस तुमच्यासाठी घेऊन आली  आहे एक योजना जी आहे तुमच्या बचत/चालू खात्याला एक अतिशय उत्तम पर्याय. तसेच जसे कि तुमच्या बचत/चालू खात्यातून तुम्ही केव्हाही पैसे काढू शकता तसेच केव्हाही पैसे काढण्याची सुवीधा या योजनेत उपलब्ध आहे.

Past Performance:

In last one year this scheme has given returns @ 8.25% to 8.80% 

यासाठी तुम्हाला एवढेच करावयास हवे कि जसे तुम्ही बँकेत खाते उघडता तसेच रिलायन्स म्युच्युअल फंडाकडे Reliance Liquid Fund Treasury Plan किंवा Reliance Money Manager Fund या दोन पैकी कोणत्याही योजनेत खाते सुरु करावे लागेल.

या योजनेपासून मिळणारे फायदे:

• तुम्ही जेव्हा वरीलपैकी कोणत्याही योजनेत पैसे गुंतवून खाते उघडता तेव्हा तुम्हाला व्हिसा एटिएम कार्ड (VISA ATM Card) पुर्णत: मोफत मिळते.
• हे एटिएम कार्ड वापरुन तुम्ही कोणत्याही बँकेच्या एटिएम सेंटरमधून केव्हाही २४/७/३६५ पैसे काढू शकता, व यासाठी तुम्हाला कोणताही अतिरिक्त आकार द्यावा लागत नाही.
• हे कार्ड वापरुन तुम्ही भारतात तसेच परदेशातही खरेदी करु शकता, म्हणजेच तुमच्या बँक डेबीट कार्डासारखीच हि सुवीधा आहे.
• एकदा खाते उघडल्यावर जेव्हा जेव्हा तुम्ही तुमच्या सेव्हिंग बँक खात्यात पैसे भराल तेव्हा ते पैसे लगेचच वरील योजनेत ट्रान्सफर केलेत तर हि सुवीधा आपण कायमस्वरुपी वापरु शकता. नोकरी करणा-या व्यक्तीनी त्याच्या पगाराची रक्कम जेव्हा त्यांचे बँक खात्यात जमा होते त्यानंतच्या (२, १०, १८ व २८ यापैकी) तारखेची एसआयपी या योजनेत केली तर ते या योजनेचा लाभ कायमस्वरुपी घेऊ शकतील. पगारापैकी किती रक्कम गुंतवली जावी हे तुमचे तुम्ही ठरवा मात्र एसआयपीची मासीक रक्कम किमान रु.२०००/- हवी, जास्त तुम्ही कितीही गुंतवू शकता. तसेच या योजनेत नेट बँकींगचा वापर करुन ऑनलाईन पैसे ट्रान्सफर करण्याची सुवीधासुध्दा उपलब्ध आहे. तसेच ट्रान्झँक्शन स्लिप भरुन सही करुन व सोबत चेक जोडून आपच्याकडे अथव रिलायन्स म्युच्युअल फंडाच्या कोणत्याही सर्हिस सेंटर मध्ये पाठवूनही तुम्ही वेळोवेळी या योजनेत पैसे भरु शकता.
• टिडिएस् कापला जात नाही.
• कोणतेही छुपे चार्जेस नाहीत.
• किमान रु.५,०००/- (रुपये पांच हजार मात्र) भरुन तुम्ही या योजनेत खाते उघडू शकता.
• तसेच तुम्ही या योजनेत केव्हाही व कितीही काळासाठी गुंतवणूक करु शकता, अगदी दोन दिवसांसाठी सुध्दा कारण हि ओपन एंडेड योजना असून हिची एनएव्ही रोजच्या रोजच बदलत असते.

हि योजना फक्त रहिवाशी भारतीयांसाठीच उपलब्ध आहे.

फिक्सड् मँच्युरिटी प्लान – एफएमपी

फिक्सड् मँच्युरिटी प्लान्स हे निश्र्चित कालावधी योजना (Close Ended Income Schemes) या प्रकारच्या योजनेत गणल्या जातात यांच्या मुदतपुर्तीचा कालावधी अगोदरच जाहिर केला जातो. या योजनेत योजना जाहिर केलेल्या कालावधीतच (New Fund Offer period – NFO) गुंतवणूक करता येते. चँरिटेबल ट्रस्ट, पतसंस्था, संस्थात्मक गुंतवणूकदार, उच्च उत्पन्न गटातील व्यक्ती तसेच सर्वसामान्य गुंतवणूकदार जे एक ठरावीक काळासाठी गुंतवणूक करु इच्छीतात त्यांचेसाठी एफएमपी हा एक अतीशय फायदेशीर गुंतवणूक पर्याय आहे. या प्रकारच्या योजनेत ९१ दिवस त ३ वर्षापर्यंत गुंतवणूक करण्याची सुवीधा असते. योजनेत जमा झालेले पैसे जेवढ्या काळाची एफएमपी असेल तेवढ्याच काळाच्या कमर्शीअल पेपर्स, सर्टिफिकेट ऑफ डिपॉझीटस्, कर्जरोखे अशा निश्र्चित उत्पन्न देणा-या पर्यायातच केली जाते, ज्यांचा व्याजाचा दर अगोदरच ठरलेला असतो, त्यामुळे जोखीम जवळपास शून्य असते. जर गुंतवणूकीचा कालावधी ३६६ दिवसांपेक्षा जास्त असेल तर (नवीन येणा-या डायरेक्ट टँक्स कोड नुसार) फक्त १०% लॉंगटर्म कँपिटल गेन टँक्स भरावा लागेल, म्हणजेच सुमारे २२% करबचत होते. अशा योजना अगदी थोड्या काळासाठीच गुंतवणूकीसाठी उपलब्ध असतात, म्हणून  आम्हाला संपर्क करा.

बँक एफडी ला हा सर्वोत्तम पर्याय आहे. किमान गुंतवणूक रु. १०००० जास्तीत जास्त कितीही रक्कम गुंतवता येते.

मासिक उत्पन्न योजना (MIP Schemes)

या प्रकारच्या योजनेचे उदिष्ठ  प्रामुख्याने नियमीत दरमहा लाभांश देण्याचे असते. या प्रकारच्या योजनेतील गुंतवणूक ७५% ते ९०% सरकारी व खाजगी कंपन्याच्या कर्जरोख्यात व दिर्घ, अल्प मुदतीच्या बँक ठेवी, व्यापारी पेपर आदी नियमीत ठरावीक दराने उत्पन्न देणा-या साधनात केली जाते व शेअर बाजाराचाही फायदा मिळून भांडवली मुल्यवृध्दी व्हावी म्हणून १०% ते २५% रक्कम शेअर बाजारात गुंतवली जाते. नियमीत उत्पन्न मिळवू पहाणा-यांसाठी या योजना चांगल्या असतात.  मात्र अशा प्रकारच्या योजनेत व्याजाचे चढ उताराचा परिणाम होत असतो. व्याजदर जेव्हा वाढत जात असतात तेव्हा यातील गुंतवणूक केलेल्या कर्जरोख्यांचे मुल्य कमी होते व जेव्हा व्याजदर कमी असतात तेव्हा त्यांचे मुल्य वाढते. तसेच शेअर बाजाराच्या चढ उतारांचाही परिणाम या योजनांवर होत असतो. 

ध्यम ते दिर्घ मुदतीसाठी कर्जरोखे आधारीत (Bond Fund) योजना:

या प्रकारच्या योजनेतील संपुर्ण रक्कम हि दिर्घ मुदतीच्या सरकारी व खाजगी कंपन्यांच्या कर्जरोख्यात व मनी मार्केटमध्ये गुंतवली जाते, ज्यावर ठरावीक दराने व्याजाचे उत्पन्न मिळते. अशा योजनेत व्याजाच्या चढ उताराची व पतदर्जाच्या बदलाची जोखीम असते. व्याजाचे दर कमी झाले कि दिर्घ मुदतीच्या कर्जरोख्यांची किंमत वाढते व व्याजाचे दर वाढले की दिर्घ मुदतीच्या कर्जरोख्यांची किंमत कमी होते. ज्याना शेअर बाजाराची जोखीम घेण्याची इच्छा नसेल मात्र पैसे केव्हाही काढण्याची सुवीधा व बँकेपेक्षा थोडे जास्त उत्पन्न मिळावे अशी इच्छा असेल अशा व्यक्तींनी या प्रकारच्या योजनेत गुंतवणूक करावी. सध्या अशा योजनेत चांगले उत्पन्न मिळत आहे. 3 वर्षापेक्षा जास्त काळासाठी गुंतवणूक केली असता आयकरात बचत होते. टिडिएस कापला जात नाही. इंडेक्सेशनचा फायदा मिळतो.

अल्प व मध्यम मुदतीसाठी कर्जरोखे आधारीत (Debt Fund) योजना:

अशाप्रकारच्या योजनेतील गुंतवणूक हि बहुतांशी अल्प मुदतीच्या मनी मार्केट सिक्युरिटीमध्ये व थोडी रक्कम हि अल्प मुदतीच्या कर्जरोख्यात केली जाते. जेव्हा व्याजदरात वाढ होते तेव्हा अशा प्रकारच्या योजनेतून चांगले उत्पन्न मिळते. या योजनेत जोखीम जवळपास नसते. या प्रकारच्या योजनेत अगदी २/३ दिवस ते ६ महिने एवढ्या काळासाठी गुंतवणूक करणे योग्य होते. ज्याच्या बचत व चालू खात्यात जास्तीची रक्कम असते त्यानी या योजनेत अवश्य गुंतवणूक करावी. तसेच पतसंस्था, ट्रस्ट,सोसायटी, कंपन्या, व्यापारी ज्याच्या चालू खात्यात मोठी रक्कम शिल्लक असेल त्याप्रत्येक वेळी या योजनेत (लिक्वीड फंड) गुंतवणूक करुन जास्त उत्पन्न मिळवण्याची संधी घ्यावी.

अल्प व मध्यम मुदतीसाठी Liquid Fund योजना:

अशाप्रकारच्या योजनेतील गुंतवणूक हि बहुतांशी अल्प मुदतीच्या मनी मार्केट सिक्युरिटीमध्ये व थोडी रक्कम हि अल्प मुदतीच्या कर्जरोख्यात केली जाते. जेव्हा व्याजदरात वाढ होते तेव्हा अशा प्रकारच्या योजनेतून चांगले उत्पन्न मिळते. या योजनेत जोखीम जवळपास नसते. या प्रकारच्या योजनेत अगदी २/३ दिवस ते ६ महिने एवढ्या काळासाठी गुंतवणूक करणे योग्य होते. ज्याच्या बचत व चालू खात्यात जास्तीची रक्कम असते त्यानी या योजनेत अवश्य गुंतवणूक करावी. तसेच पतसंस्था, ट्रस्ट, सोसायटी, कंपन्या, व्यापारी ज्याच्या चालू खात्यात मोठी रक्कम शिल्लक असेल त्याप्रत्येक वेळी या योजनेत (लिक्वीड फंड) गुंतवणूक करुन जास्त उत्पन्न मिळवण्याची संधी घ्यावी. प्रत्येक कंपनीचा लिक्वीड फंड असतो, सरासरी उत्पन्न वार्षीक ८% मिळते (साधारणपणे बँक एफ.डी. पेक्षा १/२ टक्का जास्त मिळते – मात्र हे उत्पन्न किती मिळेल याची कोणतीही खात्री दिली जात नाही).

बँक एफ.डी. व डेब्ट फंड योजना एक तुलना 

बँक एफ.डी.	डेब्ट फंड योजना
सध्या एक वर्षाचे एफ.डी. साठी ७.५% व्याजदर आहे.	डेब्ट फंडाचे योजनेत सध्या सरासरी ८.८६% एवढा परतावा मिळत आहे, जर रेपो रेट अजून कमी झाला तर मिळणार हाच परतावा शॉर्ट टर्म डेट फंड योजनेत ९.५% पर्यंत जाऊ शकेल.
१०% दराने टी.डी.एस. ची कपात केली जाते.	टी.डी.एस. लागू नाही म्हणून कपात केली जात नाही.
मिळणाऱ्या व्याजावर ३०% पर्यंत कर आकारणी होऊ शकते.	किमान ३ वर्षे अधिक १ दिवस एवढ्या काळासाठी गुंतवणूक केल्यास मिळणाऱ्या लाभावर इंडेक्सेशनचा फायदा मिळतो ज्यामुळे फारच कमी कर आकारणी होते.
समजा तुम्ही रु.१० लाखाची एफ.डी. केली आहे,काही महिन्यांनी तुम्हाला अजून रु.२ लाख गुंतावावयाचे असतील तर तुम्हाला नवीन एफ.डी.करावी लागेल.	त्याच डेब्ट फंडाचे योजनेत तुम्ही कितीही वेळा जास्तीची गुंतवणूक करू शकता.
समजा तुम्ही रु.१० लाखाची एफ.डी. केली आहे,काही महिन्यांनी तुम्हाला रु.२ लाख काही कारणासाठी लागणार असतील तर पूर्ण एफ.डी.मोडावी लागेल, व उरलेल्या रु.८ लाखाची परत एफ.डी. करावी लागेल.	समजा तुम्ही रु.१० लाखाची एफ.डी. केली आहे, काही महिन्यांनी तुम्हाला रु.२ लाखकाही कारणासाठी लागणार असतील तर,तेवढेच पैसे काढून गुंतवणूक पुढे चालू ठेवता येते.
मुदत संपल्यावर मुदत वाढवावयाची असल्यासनुतनीकरण करावे लागते.	कितीही काळ गुंतवणूक केली तरी कधीचनुतनीकरण करावे लागत नाही.
एफ.डी. मोडली तर मिळणाऱ्या व्याजात कपात केली जाते.	कोणतीही कपात केली जात नाही संपूर्ण रक्कम मिळते (अटी लागू)

डेट फंड योजनांचे प्रकार:

ओपन एंडेड योजना

या प्रकारचे योजनेत बँकेचे बचत खात्याप्रमाणे केव्हाही पैसे भरता येतात अथवा काढता येतात म्हणजेच थोडक्यात कमी अथवा जास्त मुदतीसाठी गुंतवणूक करता येते.

 लिक्वीड स्किम्स्

या योजना या ज्याना कमी कालावधी म्हणजे  अगदि 2 ते 30 दिवस अथवा 1 ते 3 महिन्यांसाठीच पैसे गुंतवावयाचे असतात त्यांचेसाठी अतीशय चांगल्या आहेत. या प्रकारचे योजनेतील 100% पैसे हे कमी कालावधीचे मनी मार्केट साधनात गुंतवले जातात, ज्यातील सर्वाधीक रक्कम हि कॉल मनी मार्केट मध्ये गुंतवली जाते.   ज्यांचे पैसे बँकेचे चालू खात्यात किंवा बचत खात्यात मोठ्या प्रमाणावर कमी कालावधीसाठी असतात त्यांचेसाठी ह्या प्रकारची योजना हे एक वरदानच आहे.  मात्र मनी मार्केट व लिक्वीड योजनांना डिव्हिडंड डिस्ट्रीब्युशन टँक्स 28.33% दराने लागत असल्यामुळे यातील ब-याच योजना या लिक्वीड प्लस स्वरुपाच्या असतात ज्यावर वैयक्तीक गुंतवणूकदारांसाठी डिव्हिडंड डिस्ट्रीब्युशन टँक्स 14.16% एवढाच असतो.

या योजनात गुंतवणूकीचे फायदे:

• सुरक्षीतता व रोखता.

• या प्रकारचे योजनेत व्याज दराचे बदलाचा धोका जवळपास अजिबात नसतो कारण यातील गुंतवणूक हि कमी कालावधीचे सिक्युरिटीजमध्येच केली जाते जसे कि बँक डिपॉझीट, ट्रेझरी बिल्स व कमर्शिअल रोख्यात.
• गुंतवणूक करताना व रक्कम काढताना कोणताही आकार लागत नाही. (No entry or exit load).

या योजनात गुंतवणूकीतील जोखिम:

• कमी (मात्र स्थिर) परतावा.
• जर दिर्घ मुदतीचे रोख्यात फंड मँनेजरने गुंतवणूक केली तर व्याज दराचे बदलाचा धोका संभवतो.  मात्र असे शक्यतो केले जात नाही.

फ्लोटिंग रेट फंड:

दिर्घ मुदतीच्या रोख्यांना वाढत्या व्याजदरांचा जास्त फटका बसतो.  असा धोका कमी करण्यासाठी या योजनेत कमी मुदतीच्या आणि/किंवा बदलत्या व्याजदराचे रोखे घेतले जातात.  बाजारातील व्याजदरांतील बदलांनुसार यातील रोख्यांचे व्याजदरही बदलत असल्यामुळे त्यांचे बाजारातील किंमतीवर फारसा परिणाम होत नाही.  त्यामुळे गुंतवणूकदाराला अशा योजनेतून प्रचलित व्याजदाराएवढा परतावा मिळू शकतो.  या योजनेत कमी मुदतीचे व जास्त मुदतीचे प्रकार असल्यामुळे आपले गरजेनुसार या योजनेची निवड करावी.

गिल्ट फंड:

या योजनांमध्ये केंद्र व राज्य सरकारी रोखे व ट्रेझरी बिल्स यामध्ये गुंतवणूक केली जाते. या योजनेत कमी मुदतीचे व जास्त मुदतीचे प्रकार असतात.

फायदे:

• क्रेडिट रिस्क अत्यल्प असते.
• जेव्हा व्याजदर वाढण्याची शक्यता असते तेव्हा अल्प मुदतीचे गिल्ट फंड योजनेत गुंतवणूक करणे फायद्याचे होते.
• जेव्हा व्याजदर कमी होण्याची शक्यता असते तेव्हा मध्यम अथवा दिर्घ मुदतीचे गिल्ट फंड योजनेत गुंतवणूक करणे फायद्याचे होते.
• उच्च तरलता.

जोखिम:

• व्याज दरातील बदलाचा धोका.
• सरकारी कर्ज रोख्यांच्या किमती जेव्हा कमी होतात तेव्हा अशा योजनेत नुकसान झालेले आहे.  यासाठी अशा योजनेत व्याज दरातील बदलाची दखल घेऊनच गुंतवणूक करावी.
• रिझर्व्ह बँकेचे धोरणांचा परिणाम: याचा परिणाम दिर्घ मुदतीसाठी होऊ शकतो.  उदा. रिझर्व्ह बँकेने बँक दरात कपात (रिझर्व्ह बँके ज्या दराने बँकाना कर्ज देते) केली असता दिर्घ मुदतीचे सरकारी रोख्यांच्या किंमती कमी होतात व अल्प मुदतीचे सरकारी रोख्यांच्या किंमती थोड्या वाढतात.

बाँड फंड: 

यातील गुंतवणूक हि मुख्यत्वेकरून सरकारी कंपन्यांचे कर्ज रोख्यात केली जाते.  या कंपन्यांचे कर्ज रोख्यांची सुरक्षीत: खाजगी कंपन्यांचे रोख्यांपेक्षा अधिक असते.  अधिक तरलता हा यांचा आणखीन एक महत्वाचा फायदा असतो.  या रोख्यातील परतावा हा सरकारी रोख्यांपेक्षा अधिक असतो.

इन्कम फंड:

या प्रकारचे योजनांचे उदिष्ट हे  या योजनेच्या नावा प्रमाणेच दर महा अथवा दर तिमाही तत्वावर नियमित उत्पन्न मिळवून देण्याचे असते.  मुख्य उद्देश गुंतवणूकदाराला नियमीत व स्थिर उत्पन्न देण्याचा असतो.  सर्वसामान्यपणे या प्रकारचे योजनांमधील गुंतवणूक हि ठरावीक उत्पन्न देणा-या पेपरमध्ये उदा. बाँडस्, कॉर्पोरेट डिबेंचर्स, सरकारी कर्ज रोखे आणि मनी मार्केट मध्ये केली जाते.  आणि म्हणून या योजनेतून नियमीत परतावा देण्याचा कल असतो.  यातील परतावा हा व्याजदराचे बदलावर अवलंबून असतो. मात्र अधिक उत्पन्नासाठी यांतील काही प्रकारचे योजनेत 10% ते 30% एवढी गुंतवणूक हि शेअर बाजारात केली जाते, अर्थात अशा योजनेतील परतावा हा अनियमित स्वरुपात कधी कमी तर कधी जास्त असा मिळतो. या प्रकारच्या योजना अल्प व दिर्घ मुदतीच्या असतात.

फायदे:

• सर्वसाधारणपणे या योजनेतून लिक्वीड व अल्प मुदतीचे योजनांपेंक्षा जास्त उत्पन्न मिळण्याची शक्यता असते जास्तकरुन जेव्हा व्याजदर स्थिर असतात तेव्हा.
• जेव्हा व्याजदर कमी होतील अशी अपेक्षा असेल तेव्हा यातील गुंतवणूक हि फायदेशिर होऊ शकते.

 जोखिम:

• या योजनांचे एनएव्ही मधील बदल हा मुख्यत्वेकरून देशातील व्याजदरातील बदलांवर अवलंबून असतो.  व्याज दर कमी झाला तर एनएव्ही मध्ये वाढ होते व व्याज दर वाढला तर एनएव्ही मध्ये घट होते.
• रिझर्व्ह बँकेचे धोरणांचा परिणाम: याचा परिणाम दिर्घ मुदतीसाठी होऊ शकतो.  उदा. रिझर्व्ह बँकेने बँक दरात कपात (रिझर्व्ह बँके ज्या दराने बँकाना कर्ज देते) केली असता दिर्घ मुदतीचे सरकारी रोख्यांच्या किंमती कमी होतात व अल्प मुदतीचे सरकारी रोख्यांच्या किंमती थोड्या वाढतात.
• बहुतेक योजनात निर्गमन आकार आकारला जात असल्याने परतावा कमी होतो, मुख्यत्वे गुंतवणूक अल्प काळासाठी केली असेल तर.
• मर्यादित स्वरूपात क्रेडिट रिस्क असते.

 आर्बीटेज फंड

या प्रकारचे योजनेत रोखीचे बाजारातून समभाग खरेदि केले जातात व ते फ्युचर्स मध्ये विकले जातात. हि एक अशी योजना आहे कि ज्यामध्ये रोखीचे बाजारातील व भविष्यातील (Futures) बाजारभावाचे फरकातून परतावा (Returns) मिळविले जातात.  यातील एकूण रकमेची गुंतवणूक हि समभाग, डेरिव्हेटीव्ह व रोखे यामध्ये विभागली जाते.  मात्र जर भविष्यातील परताव्याची संधी बाजारात नसेल तर जास्त रक्कम हि कमी अथवा दिर्घ कालावधीचे रोख्यात गुंतवली जाते. हा पर्याय कमी तसेच दिर्घ मुदतीचे गुंतवणूकीसाठी चांगला आहे.  या प्रकारचे काही योजनांमध्ये गुंतवणूक काढून घेताना ठरावीक कालासाठी निर्गमन आकार आकारला जातो.

 या योजनेत गुंतवणूकीचे फायदे:

• गुंतवणूकीसाठी आर्बीटेज पध्दतीचा अवलंब केला जात असल्यामुळे मुद्दल कमी होण्याची जोखीम फारच कमी असते.
• अस्थीर बाजारात या योजनेत चांगला परतावा मिळतो.
• पत व व्याजदरातील बदलांचा परिणाम होत नाही.
• बहुधा या प्रकारच्या योजना या ईक्वीटी योजना गणल्या जात असल्यामुळे याव्दारे मिळणारा डिव्हिडंड हा करमुक्त असतो तसेच एक वर्षापेक्षा गुंतवणूक कालावधी जास्त असल्यास दिर्घ मुदतीचा नफा गणला जात असल्यामुळे करमुक्त परतावा मिळतो.

जोखिम:

• आकर्षक आर्बीटेजच्या संधी वारंवार प्राप्त होत नाहित त्यामुळे अशावेळी योजनेची गुंतवणूक मनी मार्केट मध्ये केली जाते ज्यामुळे परतावा कमी मिळू शकतो.
• सगळ्याच योजना रोजचे रोज पुनर्खरेदिसाठी खुल्या असत नाहित ज्यामुळे तरलता कमी होते. अशा वेळी या योजना डेरिव्हेटिज् चे सौदा पुर्तीचे वेळी पुनर्खरेदिसाठी खुल्या केल्या जातात.
• बहुतेक योजनात निर्गमन आकार आकारला जात असल्याने परतावा कमी होतो.

 बंद योजना (Close ended schemes):

निश्र्चित मुदत योजना (FMP – Fixed Maturity Plans):

मुदत ठेवींप्रमाणे एका ठरावीक काळासाठी या योजना असतात.  30 दिवस ते 5 वर्षे एवढ्या कालावधीसाठी यांत गुंतवणूक करता येते.  या योजनांचा मुख्य फायदा म्हणजे व्याज दरातील बदलाची जोखिम कमी असते.  यातिल परताव्यावर बाजारातील बदलत्या व्याज दरांचा विषेश परिणाम होत नाही कारण अशा योजनेची मुदत निश्र्चित असते व त्या योजनेच्या कालावधी प्रमाणे पेपर्समध्ये गुंतवणूक केली जाते.  सेबीचे नियमाप्रमाणे याचा अंदाजीत परतावा जाहिर करता येत नाही.  या योजनेत क्रेडिट रिस्क असते कारण दिलेले कर्ज बुडित जाणेची शक्यता असते परंतु चांगला पतदर्जा असलेली गुंतवणूक साधने वापरून हा धोका कमी केला जातो.  या योजनांचा महत्वाचा फायदा म्हणजे बँक ठेवीपेंक्षा कमी आयकर दराचा लाभ हा होय.

बँकेचे मुदत ठेवींवरील व्याजाचे उत्पन्नावर लागणारे आयकराचे दरापेंक्षा या योजनेतील गुंतवणूकीवरिल मिळणारे परताव्यावर लागणारे आयकराचा दर कमी असल्यामुळे करोत्तर परतावा जास्त मिळतो.  जर 12 महिन्यांपेक्षा अधिक मुदत असेल तर एक वर्षाचे 13 महिने वा अधिक मुदत असल्यास दोन आर्थिक वर्षांचे इंडेक्सेशनचा दिर्घकालीन भांडवली कराचा फायदा मिळतो.