2. वायदे बाजाराची उपयुक्तता
२. वायदे बाजाराची उपयुक्तता
डेरिव्हेटीव्ह चा मराठी अर्थ आहे व्युत्पन्न किंवा कृदन्त. मात्र प्रचलित अर्थ वायदेबाजार असा आहे. वायदेबाजारात व्यवहार करण्यापूर्वी एक करार केला जातो. एखादी वस्तू, शेअर, सिक्युरिटी थोडक्यात अशी गोष्ट जिच्यामध्ये खरेदी विक्री करता येऊ शकते आणि त्या वस्तूला भविष्यातसुद्धा काही कमी किंवा जास्त मूल्य असते ते आज माहित नसते मात्र आजच्या भावाने जर खरेदी किंवा विक्री केली तर ती जर फायदेशीर असेल तर होणारा फायदा भविष्यात किंमत कमी झाल्यास फायदा कमी होऊ नये म्हणून ज्याला मान्य असेल अश्या दुसऱ्या व्यक्तीबरोबर भविष्यातील दाराचे जो करार केला जातो त्याला वायदा म्हणतात आणि त्यात आर्थिक व्यवहार आले कि तो वाजदेबाजार होतो.
वायदे बाजार कशासाठी?
आर्थिक व्यवहारात वायदेबाजाराचे अनन्यसाधारण महत्व असते. आर्थिकविश्वात वायदेबाजार हे एक जोखीम व्यवस्थापनाचे महत्वाचे माध्यम आहे, कारण वायदेबाजारामुळेच जोखीम वेगळी करता येते आणि तिचे खरेदी विक्रीचे व्यवहार सुद्धा करता येतात. थोडक्यात वायदेबाजाराचा उपयोग हा विम्यासारखा केला जाऊ शकतो. वायदेबाजारातील जोखीमीचे हस्तांतरण करताना ज्या दोन व्यक्तीमध्ये हा करार केला जातो तेव्हा त्यातील जोखीमीची सर्व प्रकारची शक्यता पडताळून पाहणे, करार मान्य करण्यापूर्वी समजून घेणे हे दोघांसाठीही आवश्यक असते. यात एक गोष्ट महत्वाची असते ती म्हणजे वायदेबाजारात संबंधित वस्तू, सेवा किंवा सिक्युरिटी हि फार महत्वाची गोष्ट असते. यामुळे संबंधित वास्तूच्या दरामध्ये होणारा बदल हीच या वायदेबाजारतील महत्वाची जोखीम असते.
उदा. समजा इन्फोसिसच्या शेअर्सच्या किंमतीबाबत वायदेबाजारात करार करावयाचा आहे, कारण इन्फोसिसच्या शेअरची किंमत हि रोजच कमी जास्त होत असते त्यामुळे वायदेबाजारात केलेल्या कराराची किंमतही रोजच कमी जास्त होणार हे सत्य मान्य केले पाहिजे. यासाठी आपली वायदेबाजारातील ओपन पोझिशन सतत मॉनिटर केली पाहिजे.
आता आपण पुढील प्रकरणातून वयदेबाजाराची जास्तीत जास्त माहिती समजून घेण्याचा प्रयत्न करू. वायदे बाजारात फ्युच्युअर्स आणि ऑप्शन्स असे दोन विभाग असतात यातील फ्युच्युर्सचा आपण प्रथम अभ्यास करू आणि नंतर ऑप्शन्स समजून घेऊ.
- Published in Futures
1. वायदा बाजाराची तोंडओळख
१. वायदा बाजाराची तोंड ओळख
वायदेबाजाराबाबत थोडक्यात सांगावयाचे झाले तर कोणत्याही उत्पदनाची जी बाजारात किंमत असते ती एक तर कमी होऊ शकते किंवा जास्त होऊ शकते. जर ती वस्तू किंवा उत्पादन तुमच्याकडे असेल तर त्याचा परिणाम तुमच्या पोर्टफोलिओवर/नफा क्षमतेवर होऊ शकतो. समजा तुमच्याकडे एबीसी कंपनीचे शेअर्स आहेत किंवा ५०० ग्राम सोने आहे आणि जर तुमच्याकडे असणाऱ्या वास्तूचे भाव वाढले तर तुम्हाला चिंता करण्याचे काहीच कारण नाही कारण हे तुमच्या फायद्याचे आहे मात्र जर कर किंमत कमी झाली तर तुमचे नुकसान होणार असते म्हणून वायदेबाजाराचा उपयोग करून तुम्ही तुमचे होणारे नुकसान टाळू शकता.
उदाहरणार्थ: एका शेतकऱ्याने तुरडाळीची मोठ्या प्रमाणात लागवड केलेली आहे आणि आज बाजारात दर प्रति किलो रु. १०० एवढा आहे, त्याला भरपूर उत्पादन होणार अशी खात्री आहे आणि सध्याच्या दराने माल भविष्यात विकला तर त्याला चांगला फायदा होणार आहे असे दिसत आहे मात्र माल तयार होण्यासाठी अजून ३ महिन्याचा कालावधी आहे त्यामुळे त्याला भीती वाटत असते की अजून ३ महिन्यांनी जेव्हा तूरडाळ तयार होईल तेव्हा जर बाजारात मोठ्या प्रमाणात माल आला तर आपल्याला कमी भावात माल विकावा लागू शकेल. व त्यामुळे आपल्याला नुकसानही होऊ शकेल अशी त्या शेतकऱ्याला भीती वाटत असते. त्या शेतकऱ्याचा अंदाज आहे की त्याच्या शेतातून सुमारे २०० क्विंटल म्हणजेच २०००० किलो तूरडाळ तयार होऊ शकेल. मग तो काय करू शकतो की वायदेबाजरात तो आत्ताच जो दर असेल उदा. रु. १०५ प्रति किलो या भावाने २०००० किलो तूरडाळ वायदेबाजारात (कमोडिटी एक्सचेंजवर) आजपासून ३ महिन्यांनी संपणाऱ्या कॉन्ट्रॅक्टमध्ये शॉर्ट करेल, जर तीन महिन्यांनी जेव्हा त्याची तूरडाळ तयार होईल आणि ती जर अपेक्षेप्रमाणे २०० क्विंटल एवढी उत्पादित झाली आणि तेव्हा जर तुरडाळीचा भाव प्रति किलो ७५ रु झाला तर वायदेबाजारातुन त्याला प्रति किलो ३० रुपये या दराने फायदा मिळेल म्हणून तेथे तो २०००० किलो तूरडाळ खरेदी करून फायदा मिळवून घेईल आणि त्याच्याकडील तूरडाळ बाजारभावाप्रमाणे ७५ रुपये प्रति किलो या दराने विकूनही त्याला जेवढा होणार होता तेव्हढाच नफा मिळेल. आणि जर बाजारात तुरडाळीचा भाव वाढला तर त्याला रोखीच्या बाजारात फायदा होईल त्यातून तो वायदेबाजारात झालेले नुकसान भरून काढेल आणि कोणत्याही परिस्थितीत त्याला प्रति किलो १०० रुपये या दराने तुरडाळीचा भाव मिळून तो समाधानी राहील.
इतिहासात आर्थिक जगतात आणि आर्थिक वर्तमान पत्रामध्ये वायदा बाजारामुळे अनेक व्यक्तींना प्रचंड नुकसान झाले किंवा अनेक आर्थिक संस्था वायदा बाजारात व्यवहार करून नामशेष झाल्या अशा प्रकारच्या बातम्यांनी भरून गेलेली असत. मात्र गेल्या अनेक वर्षात मोठ्या संस्थात्मक आणि वैयक्तिक गुंतवणूकदारांनी वायदा बाजाराचा यशस्वी वापर करून हा समज खोटा ठरविला आहे. आणि आता तर जगात दररोज वायदे बाजारात अब्जावधी डॉलर्सची उलाढाल होत असते.
मात्र आजही पुरेसा अभ्यास नसल्यामुळे आणि झटपट श्रीमंत होण्याच्या लालसेने अनेक छोटे गुंतवणूकदार वायदे बाजारातून मोठ्या प्रमाणावर नुकसान सोसत असतात याचे प्रमाण जवळपास ९५% एवढे प्रचंड आहे. यासाठीच शक्यतोवर छोट्या गुंतवणूकदाराने वायदे बाजारात व्यवहार जेवढे टाळता येतील तेवढे टाळणे हेच इष्ट होईल.
जर तुम्हाला वायदेबाजारात व्यवहार करावयाचे असतील तर तुम्ही त्याचे पुरेसे ज्ञान अगोदर मिळवले पाहिजे आणि काही काळ म्हणजे किमान ६ महिने ते एक वर्ष फक्त वायदे बाजाराचा अभ्यास केला पाहिजे, आपले ट्रेंड पेपरवर लिहून ठेवा आणि त्यातून किती प्रमाणात नफा नुकसान होते ते तपासा. यासाठी NSE तुम्हाला व्हर्च्युअल ट्रेडिंगची सुविधा देते ज्यात कोणतीही गुंतवणूक करून तुम्ही तुमचे वायदे बाजाराचे ज्ञान अजमावू शकता. असे करून जेव्हा तुम्हाला खात्री होईल कि आपण वायदेबाजारात यशस्वीपणे ट्रेडिंग करू शकतो तेव्हाच ते तसे सुरु करा म्हणजे नुकसान होण्याचे प्रमाण कमी करता येईल.
खरे पाहता वायदेबाजाराचा उपयोग आपले नुकसान कमी करण्यासाठी इन्शुरन्स सारखा करता येतो. उदा. तुम्ही शेअरबाजारात काही शेअर्समध्ये चांगली गुंतवणूक केलेली असून बाजार वर गेल्यामुळे तुमच्या गुंतवणुकीचे मूल्य चांगले वाढलेले आहे आणि बाजारात काही प्रतिकूल वातावरणामुळे मंदीची चाहूल तुम्हाला लागलेली असेल तर तुम्ही तुमच्या पोर्टफोलिओतील ज्या शेअर्समध्ये फ्युच्युअर्स मधील एक लॉट च्या प्रमाणात शेअर्स असतील तर तो शेअर फ्युच्युअर्समध्ये विकून शांत बसा (अर्थात यासाठी आवश्यक ते मार्जिन तुम्हाला भरावे लागेल) आणि जर तो शेअर खरोखर खाली आला तर तुम्हाला फ्युच्युअर्स मधे केलेल्या व्यवहारांतून मोठा फायदा होईल आणि रोखीत घेतलेले असलेल्या शेअर्समध्ये नुकसान होईल पण झालेल्या फायदायतुन जर तुम्ही तेच शेअर्स परत विकत घेतलेत तर तुम्हाला कोणतेच नुकसान न होता तुमच्याकडे जास्त शेअर्स तयार होतील आणि भविष्यात जेव्हा बाजारात परत तेजी येईल तेव्हा तुम्हाला होणारा फायदा हा अनेक पटीने वाढल्याचे तुम्हाला दिसेल. मात्र जर तुमच्या अंदाजानुसार बाजार खाली आला नाही तर तुम्हाला फ्युचर्समधील पोसिशन लवकर सोडून द्यावी लागेल जेणेकरून नुकसान कमी करता येईल आणि त्याच वेळी तुमच्या रोखतील शेअर्सचे मूल्य वाढलेले असल्याने त्यात तुम्हाला फायदा झालेला असल्यामुळे तुमचे नुकसान होणार नाही किंवा कमी असेल. जर मोठ्या प्रमाणात आणि अनेक क्षेत्रातील अनेक कंपन्यांच्या शेअर्समध्ये जर तुमची मोठी गुंतवणूक असेल तर तुम्ही या केसमध्ये निफ्टी शॉर्ट करून तुमचा पोर्टफोलिओ इन्शुअर करू शकता. असा वापर तुम्ही वायदे बाजाराचा करू शकता.
वायदेबाजारात अनेक प्रकारची गणितीय सूत्रे, प्रमेय आणि चार्ट यांचा वापर ट्रेडिंगसाठी केला जातो हे जरा क्लिष्टच असते. मात्र अनेक मोठ्या संस्था, सरकार, कॉर्पोरेट, बँका, परदेशी अर्थसंस्था, मोठे गुंतवणूकदार, हे वायदेबाजाराचा प्रभावीपणे वापर करत असताता.
आज बाजारात अनेक व्यक्ती तुम्हाला असे सांगणाऱ्या भेटतील की ते वायदेबाजाराचे तज्ञ असून जर तुम्ही त्यांच्याकडे अमुक एक रक्कम गुंतवनली तर ते तुम्हाला दर महिना अगदी २% ते ५% कदाचित जास्तसुद्धा दराने पैसे तुमच्या गुंतवणुकीवर देण्याचे सांगतील. कृपया करून अशा व्यक्तींवर विश्वास ठेवू नका. त्यांच्याकडे अजिबात पैसे गुंतवू नका. त्यांच्या वतीने असे सांगणारे कदाचित तुमचे मित्र किंवा जवळचे नातेवाईकसुद्धा असू शकतात. पण तुम्ही त्यांना स्पष्टपणे नाही असे पहिल्याच भेटीत सांगितले पाहिजे. एक विचार करा जो तुमच्याकडून एक ठरविक रक्कम घेऊन जर त्यावर महिना ५% दराने पैसे देणार तर त्याला दर महिना किमान १०% ते १५% मिळवावे लागतील की नाही? आणि जर तो एवढा हुशार असेल तर तो त्याची छोटी रक्कम गुंतवूनही काही काळातच एक श्रीमंत व्यक्ती होऊ शकतो मग स्वतःसाठी ट्रेडिंग करण्याचे सोडून तो तुमच्यासाठी हे का करेल? कारण या जगात कोणताही व्यवसाय करणारा माणूस हा प्रथम स्वतःसाठी पैसे मिळवण्यासाठी तो व्यवसाय करत असतो. त्यामुळे अशा व्यवहारात गुंतवणूकदाराची १००% फसवणूक होत असते हे लक्षात ठेवा. आजपर्यंत अनेक व्यक्ती अशाप्रकारे फसलेल्या तुमच्या आजूबाजूला असतील. एक लक्षात ठेवा की शेअरबाजारातून/कमोडिटी बाजारातून कोणीही कायमस्वरूपी ठराविक दराने पैसे देऊ शकत नाही, कारण यात जोखीम असते आणि प्रत्येकालाच यात नुकसान होण्याची शक्यता असते कारण कोणाचेच अंदाज तो कितीही हुशार असला तरी सदा सर्वदा बरोबर येऊ शकत नाहीत. आणि जर असे ५% महिना म्हणजे वार्षिक ६०% दराने पैसे मिळाले असते तर ७% वार्षिक दराने व्याज देणाऱ्या बँक बंद नसत्या का पडल्या हा विचार करा.
- Published in Futures
उपलब्ध रिसर्च
Pre-market open view Opening Bell (मार्केट सुरु होण्यापूर्वी): रोज सकाळी बाजार उघडण्यापूर्वी तुम्ही भारतीय तसेच अमेरिकन बाजाराचे विश्लेषण, महत्वाच्या घडामोडींचा मागोवा, महत्वाचे इंडेक्स व मोठ्या कंपन्यांचे शेअर्स बाबत टेक्नीकल दृष्टिकोन या गोष्टी पाहून समजून घेऊ शकता. याचा वापर तुम्ही तुमच्या गुंतवणूक निर्णयासाठी करून घेऊ शकता.
Daily Technical: अल्प कालीन गुंतवणुकीचा विचार करून टेक्नीकल विश्लेषण व सांखिकी विश्लेषणावर आधारित ३ शेअर्स सुचवले जातात.
Daily Derivative: येथे फ्युचर्स व ऑप्शन ट्रेडिंग साठी ताज्या घडामोडी, बाजाराची दिशा, टेक्नीकल व अन्य घटकांचा बाजारावर होणारा परिणाम विचारात घेऊन ट्रेडिंग डावपेच दिले जातात.
Advanced Derivative Strategies: वायदेबाजारासाठी सोपी करून दिलेले ट्रेडिंग डावपेच, जसे कि स्प्रेड व कव्हर्ड कॉल्स. Short – Medium term recommendations (अल्प काळासाठी शिफारस)
Stock Picks: कंपनीबाबत तपशीलवार रिपोर्ट: कंपनीचा व्यवसाय, भविष्यातील संधी आणि शेअर्सचे किंमतीचा अंदाज समजण्यासाठी पायाभूत अहवाल दिला जातो.
Intra-day Technical recommendations
Derivative Calls: टेक्नीकल विश्लेषण व शेअर्स संबंधित बातमी किंवा अपेक्षित बातमीचा विचार करून वायदेबाजारात ट्रेडिंगसाठी शिफारस दिली जाते.
Weekly Technical: एक आठवड्याचासाठीच गुंतवणुकीचा विचार करून टेक्नीकल विश्लेषण व सांखिकी विश्लेषणावर बाजाराचा कल व टेक्नीकल इंडिकेटर वर आधारित शेअर्स सुचवले जातात.
Weekly Derivatives: एक आठवड्याचासाठीच गुंतवणुकीचा विचार करून टेक्नीकल विश्लेषण, पायाभूत विश्लेषण, व सांखिकी विश्लेषणावर बाजाराचा कल, चढ उतार, ओपन इंटरेस्ट व टेक्नीकल इंडिकेटर वर आधारित एक आठवड्यासाठी वायदेबाजारात ट्रेडिंगसाठी शेअर्स सुचवले जातात.
Pick Of The Week: प्रयेक आठवड्यात टेक्नीकल विश्लेषण आणि/किंवा पायाभूत विश्लेषण यावर आधारित असा एक शेअर सुचवला जातो कि जो साधारणपणे पुढील तीन महिन्यात १०% नफा मिळवून देऊ शकेल.
Stocks On Move: सौदा करणाऱ्यांची विचार करण्याची भावना समजून पुढील १५ दिवसात ज्या शेअरच्या किंमतीत लक्षणीय वाढ होण्याची शक्यता असेल असा शेअर या विभागात सुचविला जातो.
Monthly Technicals: येथे तुम्हाला एक महिन्याचा कालावधी विचारात घेऊन टेक्निकल कल, टेक्नीकल इंडिकेटर्स व सांखिकी माहितीवर आधारित शेअर एक महिन्यासाठी सुचवला जातो.
Equity Model Portfolio: येथे तुम्हाला तुमची जोखीम स्वीकारण्याची– कमी जोखीम, मध्यम जोखीम किंवा जास्त जोखीम जशी तयारी असेल त्यानुसार तयार केलेला आदर्श पोर्टफोलिओ गुंतवणुकीसाठी सुचवला जातो.
High Dividend Yield Stocks: जर तुम्हाला नियमितपणे चांगला लाभांश देणाऱ्या शेअर्समध्ये गुंतवणूक करावयाची असेल तर त्याबाबत माहिती येथे दिली जाते.
मला तुमच्या मार्फत 3-in1 Account उघडावयाचा आहे तर काय केले पाहिजे? उत्तर: तुम्ही जगाचे पाठीवर जरी कोठेही रहात असलात तरी आमचे मार्फत तुम्ही सहजपणे 3-in1 Account चालू करू शकता. प्रथम तुम्ही मला sadanand.thakur@gmail.com येथे इमेल करून तुमची आमचे मार्फत 3-in1 Account चालू करण्याची इच्छा व्यक्त करा, यामध्ये तुमची जास्तीत जास्त माहिती द्या, मोबाईल नंबर कळवा मी तुम्हाला फोन किंवा व्हिडीओ कॉल करून आपण एकमेकांशी संवाद साधू, आमचे मार्फत अकाऊंट उघडण्याचे फायदे मी तुम्हाला समजावून सांगेन यानंतर जर तुम्हाला अकाऊंट उघडावयाचा असेल तर आम्ही तुम्हाला पोस्ट किंवा कुरिअरने फॉर्म पाठवू सोबत तपशीलवार सूचना असणारे पत्रही असेल त्याप्रमाणे सह्या करून सोबत पत्रात लिहिल्याप्रमाणे कागदपत्रे व फॉर्म आम्हाला पोस्ट किंवा कुरिअरने रवाना करा, साधारण १५ ते २० दिवसात तुमचा अकाऊंट उघडला जाईल व तुम्ही ऑनलाईन ट्रेडिंग सुरु करू शकाल.
- Published in Demat
मिळणाऱ्या सेवा
On- The – Move तुम्ही icicidirect.com च्या वेबसाईटचा वापर करून अति जलद ट्रेड करू शकता. यासाठी तुम्ही संगणक किंवा मोबाइलचा हि वापर करू शकता. डेटा कार्ड किंवा GPRS चा वापर करूनही ट्रेड करू शकता.
Call-n-Trade जर यदा कदाचित तुम्हाला लॉग इन करणे शक्य नसेल तर Call N Trade service व्दारे टेलिफोन वरूनही तुम्ही ट्रेडिंगची ऑर्डर देऊ शकता.
ICICISecurities Equity Advisory Services जर आपण जास्त रकमेची गुंतवणूक किंवा ट्रेडिंग साठी वापर करणार असाल तर तुम्हाला विशेष सेवा देण्यासाठी एक सल्लागार नेमून दिला जातो तो तुम्हाला तुमचे गुंतवणूक किंवा ट्रेडिंगचे व्यवहार करण्यासाठी मदत करतो अधिक माहितीसाठी equityadvisory@icicidirect.com येथे संपर्क करा
ICICIdirect Institute ICICIdirect Knowledge Programs या सुविधेचा लाभ तुम्ही घेऊ शकता ज्यामुळे तुम्हाला शेअर्स, वायदेबाजार, म्युचुअल फंड, आय.पी.ओ., स्मॉल सेव्हिंग्ज, विमा, रोखे या गुंतवणूक साधनांची विस्तृत माहिती घेता येऊ शकेल. यामुळे तुम्ही तुमच्या गुंतवणुकीचा निर्णय समजून उमजून घेऊ शकाल तसेच तुमच्या गुंतवणुकीचे व्यवस्थापन सहजपणे करू शकाल.
High Quality Research ICICI Securities Ltd. तुम्हाला उत्तम दर्जेदार रिसर्च सुविधा प्रदान करते याचा वापर करून तुम्ही तुमच्या गुंतवणुकीवर जास्तीत जास्त फायदा मिळवू शकता. हे रिसर्च तुमच्या गरजेनुसार अल्पकाळासाठी, मध्यम कालावधीसाठी व दीर्घ कालावधीसाठी ट्रेडिंग किंवा गुंतवणूक करण्यासाठी उपयुक्त आहे.
ICICI Securities ATS हि सुविधा ज्यांना पूर्ण रिसर्च करून गुंतवणूक करावयाची इच्छा असेल त्यांचेसाठी आहे अधिक माहितीसाठी मेल करा atshelpdesk@icicisecurities.in
- Published in Demat
३-इन-वन अकाउंट उघडण्याचे फायदे काय?
मार्गदर्शनासाठी तुम्ही आयसीआयसीआय च्या रिसर्चचाही वापर करू शकता. येथे तुम्हाला अल्प काळासाठी तसेच दीर्घ काळासाठी कोणते शेअर्स खरेदी करावेत, टार्गेट व कालावधी इ. माहिती दिलेली असते.
आमचे बाबत:
आम्ही ICICI Securities सोबत अधिकृत प्रतिनिधी {Authorised Person(AP)} म्हणून ठाकूर फायनान्शियल सर्व्हीसेस या ट्रेड नावाने संलग्न आहोत. आमचे ऑफिस चिपळून, रत्नागिरी येथे आहे. आम्हाला गेल्या दोन दशकांचा शेअर ट्रेडिंग आणि गुंतवणुकीचा अनुभव आहे त्याचप्रमाणे म्युचुअल फंड वितरण व योग्य योजना विकण्याचा तेवढाच अनुभव आहे. संपूर्ण देशात, मोठ्या संख्येने आमचे ग्राहक आहेत, महाराष्ट्रात तर जवळपास प्रत्येक जिल्ह्यात आमचे ग्राहक असून ते सर्वच आमचे कडून मिळणारे सेवेमुळे समाधानी आहेत.
ICICI Securities बाबत: ICICI Securities Ltd हि देशातील एक अग्रेसर सर्व प्रकारच्या सेवा देणारी गुंतवणूक बँक असून, कॉर्पोरेट फायनान्स, निश्चित उत्पन्न देणारी साधने आणि समभाग या सर्वच प्रकारातील साधनात गुंतवणूक व ट्रेडिंग करण्याची सुविधा देणारी एक नावाजलेली संस्था म्हणूनच ओळखली जाते. ICICI बँकेची हि एक उप कंपनी आहे. या संस्थेव्दारे विविध प्रकारच्या, गुंतवणूक, जोखीम व्यवस्थापन आणि कर्ज इ. आर्थिक सेवा दिल्या जातात. ICICI Securities हि National Stock Exchange (NSE) आणि the Bombay Stock Exchange (BSE) या दोन्ही आघाडीच्या एक्स्चेंजच्या रोखीतील व वायदेबाजारात व्यवहार करण्यासाठी नोंदणीकृत सभासद आहे.
ICICI Securities मार्फत उपलब्ध उत्पादने: आमचे मार्फत खाते उघडल्यावर आपण NSE व BSE वर नोंदणीकृत असणाऱ्या शेअर्स तसेच म्युचुअल फंड्स, रोखे, IPOs/FPOs, NCDs, या अन्य आर्थिक उत्पादनात गुंतवणूक करू शकता त्याचप्रमाणे गृह कर्ज, सिक्युरिटी तारण कर्ज या सेवेचाही लाभ घेऊ शकता. ICICI Securities मार्फत खाते उघडल्यावर तुम्हाला खालील प्रकारचे लाभ मिळतात:
Seamless Trading सेटलमेंट सायकल पाहणे, चेक लिहणे, तुमच्या सूचना देणे इत्यादी पासून मुक्ती मिळून तुम्ही अत्यंत सुलभपणे शेअर्सची खरेदी विक्री करू शकता. Security आयसीआयसीआय बँकेच्या बचत खात्यात शिल्लक असणारे रकमेतूनच तुम्ही शेअर्सची खरेदी करू शकता. तसेच जेव्हा तुम्ही शेअर्सची विक्री करता तेव्हा पैसे आपोआप तुमच्या बचत खात्यात जमा होतात. म्हणून तुमच्या बँकेतून ब्रोकरचे खात्यात पैसे ट्रान्सफर करणे किंवा चेक देणे, पे आउट साठी सूचना देणे अन्य त्रासांपासून तुम्हाला पूर्ण मुक्ती मिळते. Wide range of products NSE and BSE, वर शेअर ट्रेडिंग कण्यासाठी – Margin,
MarginPlus, BTST, SPOT. Derivatives trading, इ. सुविधा वापरून उपलब्ध कोणत्याही साधनात व्यवहार करू शकता. तसेच म्युचुअल फंड, विमा इ. चा गुंतवणुकीसाठी वापर करू शकता.
Award Winning Research ICICI Securities Ltd. जाणून आहे किं गुंतवणुकीच्या कोणत्याही निर्णयासाठी चांगल्या संशोधनाची (रिसर्च) गरज असते म्हणूनच या गोष्टीकडे प्राधान्याने लक्ष दिले जाते.
CNBC Awaaz Consumer Awards, 2007 या पुरस्कारासाठी लोकांचे मतानुसार सर्वात जास्त पसंतीचा आर्थिक सल्ला देणारी आस्थापना म्हणून ICICI Securities Ltd. निवड केली गेली होती……
Control तुम्ही दिलेली खरेदी किंवा विक्रीची ऑर्डर जशीच्या तशी कोणताही बदल न करता एकस्झीक्यूट केली जाईल याची खात्री बाळगा. यामुळे तुमचे मर्जीनुसार तुम्हाला व्यवहार करता येतो.
Tracking and Review गुंतवणूक करण्याएवढेच किंबहुना यापेक्षाही जास्त महत्वाचे असते ते म्हणजे तुम्ही केलेल्या गुंतवणुकीचा मागोवा ठेवणे आणि यासाठीच ICICI Securities तुम्हाला देते तुमचा पोर्टफोलिओ एकत्रितपणे केव्हाही व कोठूनही पाहण्याची सुविधा. त्याचप्रमाणे वॉचलिस्टचा वापर करू शकता यामुळे तुम्ही SMS अलर्ट सुद्धा प्राप्त करू शकता याचा उपयोग तुम्ही गुंतवणुकीचे निर्णयासाठी करू शकता.
- Published in Demat
3-In-1 Account
आमचे मार्फत ICICI Securities चा unique 3-in-1 Account उघडा!
३-इन-वन अकाउंट म्हणजे काय?
यामध्ये तुम्हाला मिळते आयसीआयसीआय चे बचत खाते + आयसीआयसीआय चा डिमॅट खाते + ऑनलाईन शेअर ट्रेडिंग खाते याचा वापर करून आपण सुलभपणे शेअर ट्रेडिंग करू शकता. या सुविधेचा वापर करून तुम्ही बँकेचे व्यवहार, शेअर ट्रेडिंग, कंपनीचे शेअर्स मध्ये अथवा म्युचुअल फंडात सुलभपणे गुंतवणूक करू शकता, तसेच वेगवेगळ्या विमा योजना, सरकारी रोखे, आय.पी.ओ. आदी साधनातहि गुंतवणूक करू शकता, तसेच आपण केलेल्या गुंतवणुकीचे मुल्यांकन एकाच ठिकाणी पाहू शकता, वेगवेगळे रिपोर्टहि पाहू शकता.
एकच फॉर्म भरून आपणास हि सुविधा प्राप्त होते. ३-इन-वन अकाउंट कसे उघडावे?
१) आम्हाला संपर्क करा.
२) आमचा प्रतिनिधी आपणास संपर्क करून आपले 3-in-1 account खाते उघडण्यास मदत करेल.
- Published in Demat
म्युचुअल फंड म्हणजे काय?
“श्रद्धा और सबुरी – सबुरीका फल हमेशा मिठाहि होता है”.
म्युचुअलफंडाबद्दल थोडक्यात सांगायचे झाले तर असे म्हणता येईल कि अनेक लोकांना शेअर बाजारात गुंतवणूक करावीशी वाटते. त्यांचे कडे पैसे हि असतात मात्र त्यांना शेअर बाजाराचे ज्ञान पुरेश्या प्रमाणात नसते अशांसाठी म्युचुअल फंड हे गुंतवणुकीचे उत्तम माध्यम आहे. शेअर बाजारात स्वतः गुंतवणूक करण्यासाठी टेक्निकल्स अॅनेलिसीस व फंडामेंटल अॅनेलिसीस करता येणे गरजेचे असते, त्याच प्रमाणे केव्हा व कोणत्या कंपनीचे शेअर्स खरेदी करावेत व ते केव्हा विकावेत यासाठी नियमित अभ्यासाची गरज असते, यामुळे सर्वसामान्य माणसाला यासाठी वेळ देणे शक्य होत नाही त्यांच्यासाठी, शेअरबाजाराचा दिर्घकालीन फायदा मिळवण्यासाठी म्युचुअल फंड हे गुंतवणुकीचे सर्वोत्तम माध्यम आहे. कारण तज्ञ फंड व्यवस्थापक हे म्युचुअल फंडातील गुंतवणुकीचे व्यवस्थापन करत असतात. या व्यतिरिक्त आपण शेअर बाजारात व्यवहार करत असताना जो खर्च येतो त्यापेक्षा कमी खर्च म्युचुअल फंडात येत असतो.
आपल्या देशात प्रथमत: भारत सरकारचे सहभागाने युनिटट्रस्ट ऑफ इंडियाचा असेट मॅनेजमेंट कंपनीची स्थापना सन १९६४ मध्ये करण्यात आली. आपल्या पैकी बरेच जणांनी युनिट ६४ बाबत ऐकले असेलच. हीच भारतातील पहिली म्युचुअल फंड कंपनी. १९८६ मध्ये सार्वजनिक बँकांना म्युचुअल फंड स्थापन करण्याची परवानगी देण्यात आली.१९९३ पासून खाजगी म्युचुअल फंडांना परवानगी मिळाली. सध्या आपल्या देशात ४३ म्युचुअल फंड कंपन्या कार्यरत आहेत.
पहिली गोष्ट म्हणजे तुम्ही म्युचुअल फंडात गुंतवणूक करता तेव्हा एकटे नसता.जेव्हा तुम्ही म्युचुअल फंडाच्या कोणत्याही योजनेत गुंतवणूक करता तेव्हा तुमच्या सारखी अनेकजण त्या योजनेत गुंतवणूक करत असतात यामुळे एक मोठी रक्कम (शेकडो करोड रुपये) त्यायोजनेत जमा होत असतात.यामुळे फंडमॅनेजरला अनेकविविध क्षेत्रातील कंपन्यांचे शेअर्स विकत घेता येतात. यामुळेच दीर्घ मुदतीत म्युचुअल फंडातून गुंतवणूकदारांना उत्तम परतावा मिळालेला आहे.
तुम्ही म्युचुअल फंडात गुंतवणूक केली कि तुमच्या सारख्या ध्येय असणाऱ्या गुंतवणूकदारांचे पैशा सोबत तुमचे पैसे एकत्र केले जातात. तुम्ही केलेल्या गुंतवणुकीच्या बदल्यात तुम्हाला युनिट्स अदा केली जातात. (तुम्ही केलेली गुंतवणूक रुपये / त्या दिवशीचे गुंतवणूक मूल्य म्हणजेच NAV = तुम्हाला अदा केलेली युनिट्स) मग हे पैसे म्युचुअल फंड कंपनीचा फंड मॅनेजर शेअर्स, डिबेंचर्स ते मनीमार्केट पर्यंतच्या वेगवेगळ्या सिक्युरिटीज मध्ये गुंतवतात. त्याला कॅार्पस किंवा असेटस अंडर मॅनेजमेंट या नावानेही ओळखले जाते. रोजच्या रोज सायंकाळी गुंतवणुकीचे मुल्यांकन केले जाते आणि प्रत्येक युनिटचे मूल्य (NAV) जाहीर केले जाते. म्युचुअल फंडाची संपूर्ण माहिती AMFI च्या वेबसाइटवर उपलब्ध आहे.
Units = म्युचुअल फंडात गुंतवणूक केल्यावर मिळणारा तुमच्या वाट्याचा भाग (शेअर ), गुंतवणुकदार या युनिट्सचा मालक असतो.
NAV = Net Asset value म्हणजे एका युनिटचे रोजच्या रोज बदलले जाणारे मूल्य.
Value = गुंतवणुकीचे मूल्य = Number of Units X NAV
शेअर बाजार वर गेला कि NAV वाढते व आपल्या गुंतवणुकीचे मुल्यांकन सुद्धा वाढते, या उलट जर शेअर बाजाराखाली आला तर NAV कमी होते व आपल्या गुंतवणुकीचे मूल्यांकन सुद्धा कमी होते. हि अशी मूल्य वृद्धी किंवा मूल्य घट शेअर बाजाराच्या काळाप्रमाणे नियमित पणे होतच असते, मात्र दीर्घ मुदतीत शेअर बाजारात वृद्धी हि होतेच व त्यामुळेच दीर्घ मुदतीत गुंतवणूकदाराला फायदाच होत असतो. म्हणून रोजच्या रोज आपल्या गुंतवणुकीचे मूल्य पाहत बसू नये तर वर्ष सहामहिन्यातून कधी तरी एकदाच पहावे. म्युचुअलफंडात गुंतवणूक केल्यावर संयमाची आवश्यकता असते. यासाठी श्री साईबाबांचे एक वचन श्रद्धा और सबुरी हे कायम लक्षात ठेवावे. जर का तुम्ही म्युचुअल फंडात गुंतवणूक दीर्घ कालावधीसाठी केली तर प्रत्येकालाच येथे पैसे मिळतात, नशीब वैगरे काही लागत नाही. म्युचुअल फंडात गुंतवणूक करताना ती किमान ५ वर्षांसाठी करावी व शक्य असेल व पैशांची अगदी गरज नसेल तर ती गुंतवणूक जास्तीत जास्त काळ ठेवावी. म्युचुअल फंडात नियमित दर महिना SIP च्या माध्यमातून गुंतवणूक करत राहणे हा सर्वोत्तम पर्याय आहे.तेजी मंदी हा शेअर बाजारचा अविभाज्य भागच आहे मात्र दीर्घ मुदतीत तोवरच जात असतो. एक लक्ष्यात ठेवा कि सेन्सेक्स १९७९ साली १०० अंकांनी सुरु झाला तो दिनांक 20 जुलै २०१८ रोजी ३६४९६ च्या पेक्ष्या जास्त झाला होता. गेल्या ३८ वर्ष्यात सेन्सेक्सने वार्षिक १७% चक्रवाढ दराने परतावा दिलेला आहे. मात्र एक गोष्ट लक्षात ठेवली पाहीजे कि जरी सेन्सेक्सचा प्रवास १०० ते ३७५०० असा झालेला असला तरी तो सतत वर गेलेला नाही.या कालखंडात बाजाराने अनेक मोठे चढ उतार पाहिलेले आहेत.तसे पहिले तर बाजार रोजच वर खाली होतच असतो त्यामुळे तुम्ही केलेल्या गुंतवणुकीचे मुल्यसुद्धा रोजच कमी जास्त होत असते. सेन्सेक्सच्या प्रवासातील महत्वाचे काही टप्पे:
१) सेन्सेक्सची सुरुवात वर्ष १९७९-१०० अंक
२) वर्ष १९९२ मसली सेन्सेक्सने ४५०० अंकांचा टप्पा पार केला, येथे हर्षद मेहताचा घोटाळा उघडकीला आला व अल्पावधीतच तो १५०० अंकांपर्यंत खाली आला पण त्याच वर्षी तो परत २५०० पर्यंत वाढत गेला. बाजारातील हि मोठी तेजी व मंदी.
३) वर्ष २००० सेन्सेक्सने ६३०० अंकांचा टप्पा पार केला, येथे जागतिक स्तरावर आयटी बबल फुटला व अल्पावधीतच तो २१०० अंकांपर्यंत खाली आला. बाजारातील हि दुसरी मोठी तेजी व मंदी.
४) वर्ष २००० ते जानेवारी २००८ पर्यंत सेन्सेक्सने २१०० ते २१००० अंक हा टप्पा पार करत गुंतवणूकदारांना फक्त ७/८ वर्षातच १० पट परतावा दिला. याला अर्थात मोठे कारण होते ते म्हणजे FII (परकीय संस्थात्मिक गुंतवणुकदार) ची भारतीय शेअर बाजारातील मोठा सहभाग. २००८ साली अमेरिकेतील सब-प्राइम घोटाळाबाहेर पडला, यामध्ये लेहमन ब्रदर्स सारखी १५० वर्षे जुनी अर्थसंस्थासुद्धा दिवाळखोरीत निघाली,अनेक बँका अडचणीत आल्या, याचा परिणाम जगातील सर्वच शेअर बाजारावर झाला व आपल्याकडील FII (परकीय संस्थात्मिक गुंतवणुकदार) यांनी भारतीय शेअर बाजारातील गुंतवणूक काढून घेण्यास सुरुवात केली याचा परिणाम स्वरूप मार्च २००९ मध्ये सेन्सेक्सची ७६०० अनाकांपर्यंत घसरण झाली. बाजारातील हि तिसरी मोठी तेजी व मंदी.
५) वर्ष २००९ मध्ये एप्रिल महिन्यात अमेरिकन सरकारने बँकांना मोठ्या प्रमाणावर बेलआउट पॅकेज दिले तसेच भारतात श्री. मनमोहनसिंग यांचे नेतृत्वाखालील स्थिर सरकार आले याचा सकारात्मक परिणाम होऊन वर्ष २००९ अखेरपर्यंत बाजाराने १८००० अंकांचा टप्पा परत एकदा पार केला.
६) यानंतर वर्ष २०१० ते २०१३ या कालखंडात संपूर्ण जगातच एकूण मंदीचे वातावरण होते याला जोड मिळाली ती आपल्या देशातील राजकीय परिस्थितीची, यामुळे या काळात सेन्सेक्स १५००० ते २१००० या दरम्याने वर खाली होत होता.
७) वर्ष २०१३-१४ मध्ये राजकीय परिस्थिती बदलली व बाजारात परत तेजीचा माहोल सुरु झाला व २०१६ मध्ये सेन्सेक्सने २९००० पेक्षा जास्तची उच्चतम पटली सर केली. याचवेळी जागतिक बाजारात कामोडीटीच्या किमतीनी नीचांक गाठला, क्रुडऑइलच्या किंमती तर २५ डॅालर प्रती बॅरल पर्यंत खाली उतरल्या,याला भर म्हणून चीनमध्ये मंदी आली, चीनची अर्थव्यवस्था प्रम्य्ख्याने एक्सपोर्टवर अवलंबून आहे व जागतिक बाजारात चीनी उत्पादनाना मागणी कमी झाली, एक्सपोर्टला आधार मिळावा म्हणून चीनने आपल्या चलनाचे अवमूल्यन केले,जागतिक बाजाराने हे निगेटिव्ह घेतले परिणाम स्वरूप सेन्सेक्स २०००० पर्यंत खाली आला.
८) वर्ष २०१७ च्या अखेरीला बाजारात परत एकदा तेजी सुरु झाली व जानेवारी २०१८ अखेरीला सेन्सेक्सने ३६५०० ची उच्चतम पातळी पार केली याच वेळी भारत सरकारने बजेट २०१८ मध्ये LTCG कर सुरु केला आणि अमेरिकेतही बॉड यील्ड वाढले या दोन गोष्टींचा एकत्रित परिणाम म्हणून तो ३२५०० पर्यंत खाली आला व आज तो ३६५०० च्या आसपास आहे.
तर हा असा राहिला सेन्सेक्सचा प्रवास, पण एक गोष्ट तुमच्या लक्षात आली असेलच कि दीर्घ मुदतीत सेन्सेक्सचा आलेख चढतच राहिलेला असून, तेजी-मंदीच्या एका आवर्तनांनंतर आलेल्या पुढील तेजीत प्रत्येक वेळीच सेन्सेक्सने मागील उच्चांक मोडून एक नवीन उच्चांक सर केलेला आहे. आणि म्हणूनच प्रत्येकानेच शेअर बाजारात म्युचुअल फंडाच्या माध्यमातून संपत्ती निर्माण करण्यासाठी व गुंतवणुकीच्या इतर साधनांपेक्षा जास्त परतावा मिळावा म्हणून दीर्घ मुदतीत गुंतवणूक केलीच पाहिजे.
- Published in About Mutual Fund
७. निरनिराळ्या रेशोंचे विश्लेषण कसे करावे?
प्रकरण ७ वे
७. निरनिराळ्या रेशोंचे विश्लेषण कसे करावे?
कोणत्याही कंपनीच्या शेअर्समध्ये गुंतवणूक करण्यापुर्वी त्या कंपनीच्या संबधीत विवीध रेशो पहाणे गरजेचे असते. विवीध रेशोंचे विश्लेषण करताना त्या कंपनीची एकंदर कामगिरीचे मोजमाप करता येते व सर्वच रेशो जर गणितीदृष्ट्या योग्य असतील तर गुंतवणूक करताना आपली खात्री होते कि आपला गुंतवणूकीचा निर्णय योग्य असून आपण त्या शेअरच्या किंमतीत होणा-या चढ उतारामुळे आपले मन विचलीत होत नाही व चुकीच्या वेळी शेअर खरेदी अथवा विक्रीचा निर्णय आपण घेत नाही. उलट अशा शेअरची किंमत जर कमी झाली तर ती एक चांगली संधी समजून आपण त्या शेअरमध्ये अधिक गुंतवणूक करतो व तेजीच्या काळात जास्त फायदा मिळवतो. दुसरा फायदा म्हणजे शेअर बाजारात गुंतवणूक हि दिर्घ मुदतीसाठीच जास्तकरुन फायदेशीर होते हे आपणास कळते व तसे आपण निर्णय घेतो.
पीएसआर (प्राइज टू सेल्स रेशो):
हा रेशो ३ पेक्षा कमी असलाच पाहिजे, खरं म्हणजे तो १ पेक्षाही कमी असेल तर चांगले. याच्यामुळे कंपनीच्या शेअरची किंमत व प्रती शेअर विक्री यांची तुलना करता येते. अभ्यासाअंती असे दिसून आले आहे कि जर का पीएसआर ३ पेक्षा जास्त असेल तर तुम्हाला नुकसान होण्याचीच शक्यता (खात्रीच म्हणाना) जास्त असते व जर हा रेशो १ पेक्षा कमी असेल तर फायदा होण्याची शक्यता जास्त असते.
पीएसआर = शेअरची किंमत / प्रती शेअर मिळणारे मागील १२ महिन्याचे विक्रीचे उत्पन्न
उदा.: क्ष लि. ची गेल्या १२ महिन्यातील एकूण विक्री = रु.१०० कोटी
कंपनीच्या एकूण शेअर्सची संख्या १ कोटी
म्हणून प्रती शेअर विक्रीचे उत्पन्न रु.१००
कंपनीच्या शेअरचे बाजार मुल्य रु.७५ प्रती शेअर
पीएसआर = ७५/१००
= ०.७५
रिटर्न ऑन इक्वीटी:
याचा अर्थ तुमच्या गुंतवणूकीवर किती परतावा मिळतो, वॉरेन बफेट म्हणतो जर का तुम्हाला २०% च्या दरम्याने मिळत असेल तर तो चांगला समजावा.
Return on Equity = Net Income/Shareholder’s Equity
डेब्ट – इक्वीटी रेशो:
हा रेशो कंपनीच्या स्वत:च्या भांडवलाशी कर्जाचे प्रमाण दाखवतो. कंपनीचे एकूण कर्ज / कंपनीचे एकूण शेअर भांडवल या सुत्राने हा काढला जातो. हा किमान ०.५ पेक्षा तरी कमी असणे उत्तम, परंतु १ असला तरी चालू शकते. मात्र जर का तो २ पेक्षा जास्त असेल तर धोक्याची घंटा समजावी. याचा अर्थ कंपनीला जास्त प्रमाणात कर्जावर व्याज द्यावे लागेल व त्यामुळे कंपनीच्या निव्वळ नफा मिळवण्याच्या क्षमतेवर विपरित परिणाम होईल. म्हणून सगळेच कर्ज वाइट असते असे नव्हे जर का कर्जावरील व्याजाची फेड करुनही जर का कंपनीचा फायदा चांगल्या प्रमाणात होत असेल तर कंपनी कर्जाचा उपयोग विस्तारीकरणावर किंवा उलाढाल वाढीसाठी प्रभावीपणे करत आहे असे समजले जाते. मात्र पायाभूत सुवीधा पुरवणा-या कंपन्यांचे बाबत हा रेशो वापरणे योग्य नसते कारण त्यांची उभारणीच मुळी उच्च डेब्ट इक्वीटी रेशोवर केलेली असते कारण त्याना लागणारे भांडवलाचे प्रमाणच जास्त असते.
बेटा:
इंडेक्सच्या तुलनेत शेअरची किंमत किती अस्थीर आहे हे बेटा फँक्टरमुळे कळू शकते. जेवढा बेटा जास्त तेवढे शेअरच्या किंमतीत जास्त चढ-उतार संभवतात. तर जर बेटा उणे असेल तर समजावे कि तो बाजाराच्या कलाविरुध्द वाढ घट दाखवेल म्हणजेच जेव्हा बाजारात तेजी असेल तेव्हा अशा शेअरची किंमत मात्र कमी होते व बाजार खाली जात असताना याची किंमत वाढते. ह्याची गणना करणे हे फारच किचकट असल्यामुळे मी याचे सुत्र येथे देत नाही मात्र तो बीएसईच्या साईटवर रोजच्या रोज उपलब्ध असतो,
https://www.bseindia.com/indices/betavalues.aspx या संकेतस्थळावर तुम्हाला कंपनीचा बेटा पाहाता येईल.
प्रतीशेअर उत्पन्न(Earning per share – EPS)
याच्यामुळे कंपनी प्रतीशेअर किती उत्पन्न मिळवते हे समजून येते आणि गुंतवणूकदाराच्या दृष्टीने मिळणारे प्रती शेअर उत्पन्न हेच जास्त महत्वाचे असते. इपीएस = कंपनीचा निव्वळ नफा / कंपनीच्या एकूण शेअर्सची संख्या या सुत्राने इपीएस काढला जातो. उदा. क्ष लि. चे २ कोटी शेअर्स आहेत व नफा जर रु.६ कोटी असेल तर इपीएस होईल रु.३ प्रती शेअर. याच्यामुळे कंपनी अल्पकाळात व दिर्घ काळात कशी ग्रोथ (वृध्दी) त्याच क्षेत्रातील (सेक्टर) अन्य कंपन्याच्या तुलनेत करते हे समजून येते. म्हणून गुंतवणूक करण्यापुर्वी त्या सेक्टरमधील सर्व कंपन्याचा इपीएसची तुलना करणे अत्यावश्यक आहे.
पी / इ रेशो
कोणत्याही शेअर मध्ये गुंतवणूक करताना फक्त इपीएस पाहून चालत नाही तर त्याच बरोबर त्याची तुलना शेअरच्या बाजारभावाशी करणेसुध्दा अत्यावश्यक असते. यासाठी पी ई रेशो पहाणे महत्वाचे असते. कोणत्याही कंपनीच्या शेअर्समध्ये गुंतवणूक करताना पी / ई रेशो हा महत्वाचा घटक असल्यामुळे आपण याची येथे जरा विस्ताराने व उदाहरणासह चर्चा करुया. पी / ई रेशो = शेअरचे बाजार मुल्य (किंमत) / गेल्या ४ तिमाहितील इपीएस उदा. क्ष लि. च्या शेअरचे बाजारमुल्य आहे रु.१०० आणि त्याचा इपीएस आहे रु.२० प्रती शेअर तर त्या शेअरचा पी ई होतो ५. कंपनीच्या इपीएस मध्ये नियमीतपणे जर मोठ्या प्रमाणावर वाढ होत असेल त्या शेअरची किंमतही वाढण्याचे ते एक महत्वाचे कारण होते. जर का त्याच क्षेत्रातील (सेक्टर) अन्य कंपन्याच्या तुलनेत एखाद्या कंपनीच्या शेअरचा पी ई रेशो जर प्रमाणापेक्षा जास्त असेल तर तो स्टॉक महाग असे बहुतांश गुंतवणूकदार समजतात. तेच जर पी ई कमी असेल तर तो शेअर गुंतवणूकीसाठी योग्य आहे असे बहुतांश गुंतवणूकदार समजतात. मात्र मागील काही वर्षाचा इतिहास पाहिला तर ज्या शेअरचा पी ई रेशो जास्त आहे अशा शेअरची कामगिरी जास्त चांगली झालेली दिसून आलेली आहे. क्ष ह्या कंपनीचे सध्याचे प्रती शेअर उत्पन्न रु.१ असून त्या कंपनीची अपेक्षा आहे कि हे उत्पन्न भविष्यात वार्षीक २०% दराने वाढेल हे गृहित धरल्यास ५ वर्षानंतर कंपनीचे प्रती शेअर उत्पन्न असेल रु.२.५०. आता असे धरुया कि या क्षेत्रानुसार कंपनीचा पी / ई रेशो १५ हा गुंतवणूकदाराचे दृष्टीने योन्य आहे. म्हणून हा शेअर अपेक्षीत २.५० च्या इपीएस नुसार १५ पटीने विकला जाईल (२.५० गुणीले १५) म्हणजेच रु.३७.५० या किंमतीला विकला जाईल तो होतो चालू वर्षाच्या इपीएसच्या ३७.५० पट. येथे कंपनी २०% वार्षीक दराने उत्पन्नात वाढ अपेक्षीत असल्यामुळे (व या कंपनीची मागिल कामगिरीही सतत चांगली राहिलेली असल्यामुळे) गुंतवणूकदार हा शेअर भविष्यात मिळणा-या उत्पन्नावर अवलंबून जास्त किंमतीला तो शेअर खरेदी करण्यास तयार असतो. अशा वेळी तो शेअर उच्च पी / ई (या वर्षीच्या तुलनेत) असूनही खरेदी केला जातो. याचाच दुसरा अर्थ चांगल्या व्यवस्थानाखालील, चांगल्या कामगिरीचा इतिहास असलेल्या व भविष्यात आकर्षक उत्पन्न देऊ शकणा-या म्हणजेच थोडक्यात गुंतवणूकदारांच्या दृष्टीने चांगल्या (वेलनोन) कंपनीच्या शेअरला तो जास्त किंमत मोजण्यास तयार असतो.
रेशोंचे विश्लेषण आजकाल इंटरनेटवर अनेक साईटसवर उपलब्ध असते, प्रामुख्याने काही चांगल्या ब्रोकरच्या साईटवर, बीएसई व एनएसीच्या साईटवरही हे उपलब्ध असते या सुवीधेचा वापर शेअर बाजारात गुंतवणूक करु इच्छिणा-या प्रत्येक व्यक्तीने केला पाहिजे.
मात्र जर तुमच्याकडे अजिबात वेळच नसेल व हे काम तुमच्यावतीने तज्ञ व्यक्तीने करुन तुम्हाला दिर्घ मुदतीत शेअर बाजारापासून मिळणार फायदा मिळवण्याची इच्छा असेल तर तुम्ही म्युच्युअल फंडाच्या एखाद्या चांगल्या वेग वेगळ्या क्षेत्रातील अनेक कंपन्यांचे शेअर्समध्ये गुंतवणूक केली जाणा-या म्हणजेच डायव्हर्सिफाईड इक्वीटी योजनेत नियमीत दर महा एसआयपीच्या माध्यमातून दिर्घ मुदतीसाठी (साधारण ५ वर्षापेक्षा जास्त व उत्तम परताव्यासाठी १५ ते २० वर्षे) करणे हे अतिशय फायदेशीर होते. अशाप्रकारच्या चांगल्या योजनानी सरासरी वार्षीक २५% चक्रवाढ दराने १५ पेक्षा अधीक वर्षाचे काळात उत्पन्न दिलेले आहे. आणि अजून किमान ३० ते ४० वर्षे ते याच दराने मिळण्याची शक्यता आहे.
रेशोंप्रमाणेचे कंपनीच्या फंडामेंटलचे विश्लेषण करणेही तेवढेच किंबहुना अधीक महत्वाचे आहे त्याबाबत आपण पुढील प्रकरणात चर्चा करुया.
- Published in Capital Market
६. तुम्ही शेअरबाजाराचे तज्ञ होऊ शकता का?
प्रकरण ६ वे
६. तुम्ही शेअरबाजाराचे तज्ञ होऊ शकता का?
सर्वसामान्य माणूस शेअर बाजारातील तज्ञ होऊ शकतो काय?
होय, निश्र्चितच होऊ शकतो.
लोकांचा मात्र असा समज असतो कि सध्याच्या अस्थीर बाजारात काय आपला निभाव लागणे शक्य नाही. तसाच दुसरा असा समज आहे कि हे काम फक्त तज्ञ व्यक्तीच करु शकतात, माझे ते काम नव्हे, जर तुमच्याकडे वेळ नसेल तर हि गोष्ट खरीच आहे, अशावेळी म्युच्युअल फंडात गुंतवणूक करणे हेच तुमच्यासाठी योग्य होईल कारण तज्ञ फंड मँनेजर तुमच्यावतीने तुमच्या गुंतवणूकीचे व्यवस्थापन करत असतो, मात्र त्याच्यावर काही बंधने असतात, त्यातील महत्वाचे म्हणजे योजनेच्या उदिष्ठांनुसारच त्याला गुंतवणूक व्यवस्थापन करावे लागते, म्हणूनच म्युच्युअल फंडाची योजना निवडताना तिचे उदिष्ठ व मागील कामगीरी तपासून पहा. यासाठी चांगल्या म्युच्युअल फंड वितरकाची मदत घ्या.
मात्र जर तुम्ही स्वत: तुमच्या गुंतवणूकीचे व्यवस्थापन करण्यास वेळ देऊ शकत असाल तर तुम्हीच तज्ञाप्रमाणे काम करणे आवश्यक आहे. तुम्ही हे निश्र्चितच करु शकता. त्यासाठी ह्या लेखातील व या पुढे मी देत असलेले लेख काळजीपुर्वक वाचा व त्याचा उपयोग तुमच्या गुंतवणूक व्यवस्थापनासाठी करा. प्रथमत: तुम्ही ज्या कंपनीच्या शेअर्समध्ये गुंतवणूक करु इच्छित आहात त्याची माहिती नीट होण्यासाठी खालील बाबी कशा तपासाव्या हे मी तुम्हाला प्रथम सांगतो.
विक्रीतील वाढ
कंपनीची विक्रीत दर वर्षी होणारी वाढ हा एक महत्वाचा घटक आहे. मागील वर्षापेक्षा किती टक्के विक्री वाढली आहे हे तपासा. नियमीत वाढ हे कंपनीच्या चांगल्या व्यवस्थापनाचे लक्षण आहे. जर विक्रीत घट झाली असेल तर त्याचे कारण तपासा, हा बदल तात्पुरता आहे कि दिर्घकाळ परिणाम करणारा आहे याची माहीती घ्या. विक्रीत होणा-या वाढीचा दर हा प्रत्येक सेक्टरसाठी वेगवेगळा असू शकतो उदा. एफएमसीजी सेक्टरमधील कंपन्याच्या विक्रीची वाढ हि १०% दराने साधारणपणे होत असल्यास चांगली समजली जाते तर आयटी कंपनीची वाढ हि २०% पेक्षा जास्त असणे चांगले समजले जाते. हा निकष प्रत्येक सेक्टरसाठी वेग-वेगळा असतो. विक्रीच्या वाढ/घटीचा परिणाम शेअर्सच्या किंमती कमी/जास्त होण्याशी असतो. अपवाद बाजारातील तात्तपुर्ती तेजी/मंदी. नेहमी विक्रीत वाढ होणारी कंपनी तुम्हाला दिर्घकाळात तुमच्या गुंतवणूकीवर चांगला परतावा देऊ शकते. मात्र विक्रीतील वाढ एवढा एकच निकष पुरेसा नाही अन्य गोष्टी सुध्दा तेवढ्याच महत्वाच्या असतात. त्या आता एक एक करुन पाहुया.
बॉटम लाईन ग्रोथ
बॉटम लाईन ग्रोथ म्हणजेच कंपनीच्या निव्वळ (नेट) नफ्यात होणारी वाढ. निव्वळ नफ्यात नियमीतपणे होणारी वाढ कंपनीची प्रगती दाखवते व याचा परिणाम शेअर्सच्या किंमतीत वाढ होण्यात होतो. नफ्यातील वाढ हिसुध्दा सेक्टरनुसार वेगवेगळी असते. उदा. आयटी सेक्टरमधील चांगल्या कंपनीच्या नफ्यातील वाढ हि गेल्या वर्षीच्या तुलनेत ६५ ते ७०% असू शकते तर एफएमसीजी व जुन्या कंपन्यांच्या बाबत हि वाढ १० ते १५% सुध्दा चांगली मानली जाते.
आरओआय – रिटर्न ऑन इनव्हेस्टमेंट अर्थात गुंतवणूकीवरील परतावा:
म्हणजेच कंपनीने गुंतवलेल्या भांडवलाच्या प्रमाणात किती परतावा मिळाला हे पहाणे. जर का एखाद्या कंपनीने रु.१०० कोटी मशिनरी, जमीन,मनुष्यबळ व अन्यत्र भांडवली गुंतवणूक केलेली असेल व जर त्या कंपनीला निव्वळ नफा रु.२५ कोटी वर्षात झालेला असेल तर आरओआय होईल २५%. परत आरओआय हा सुध्दा कंपनीच्या प्रकारावर पाहिला पाहिजे. आयटीसाठी तो ३५ ते ४० टक्के चांगला असेल तर भांडवली पीएसयुसाठी तो १० ते १५% चांगला समजला जातो.
व्हॉल्युम (उलाढाल):
काही तज्ञ कंपनीच्या शेअर्सच्या बाजारातील होणा-या रोजच्या रोजच्या व वर्षातील दररोजच्या सरासरी उलाढालीला महत्व देतात. यामुळे असे कळते कि त्या कंपनीच्या शेअर्सची रोज खरेदी विक्री किती संखेत होते. जर कंपनीच्या संबंधी एखादी महत्वाची बातमी बाजारात येते तेव्हा अचानकपणे त्या कंपनीच्या शेअर्सची उलाढाल वाढते कारण मागणी एकतर चांगली बातमी असली तर वाढते व वाईट बातमी असेल तर मागणी कमी होते व याचा परिणाम शेअरच्या किंमतीत होणा-या वाढ-घटीवर होतो. शेअर्सच्या खरेदी-विक्रीच्या संखेने हेही समजते कि त्या शेअरची तरलता किती आहे. ज्या शेअरची मोठ्या प्रमाणावर उलाढाल होते असे शेअर विकणेही सुलभ असते (कारण गि-हाईक समोर असते) तसेच यांच्या खरेदीवर होणारा खर्चही अल्प असतो. याच्या उलट ज्या शेअर्सची कमी किंवा क्वचीतच उलाढाल होते अशा शेअर्सच्या किंमतीत होणारा बदलही मोठा असतो म्हणून अश्या शेअर्सच्या शक्यतो वाटेलाच जाऊ नये. उलाढालीमुळे शेअर्सच्या मागणी व पुरवठ्याचीसुध्दा कल्पना येते ज्यामुळे किंमत कमी होणार आहे कि वाढणार आहे याचा प्राथमीक अंदाज येतो. जेव्हा अचानकपणे एखाद्या शेअरची किंमत वाढू लागली कि त्याचे कारण तपासले पाहिजे, एक कारण असे असू शकते कि कोणतातरी संस्थात्मक गुंतवणूकदार त्या शेअर्सची खरेदी करु लागला असेल. तसेच किंमत कमी होण्याचे कारण याच्या उलट असते, तेव्हा संस्थात्मक गुंतवणूकदार त्या शेअरची मोठ्या प्रमाणावर विक्री करत असतात.
मार्केट कँपिटलाझेशन (भांडवली बाजार मुल्य)
कंपनीच्या सर्व मिळून शेअर्सचे होणारे त्या वेळचे बाजार मुल्य (एकूण शेअर्स गुणीले प्रती शेअरचा दर). यामुळे कंपनी मोठी, मध्यम कि लहान आहे हे कळते. तसेच त्या शेअरची तरलतासुध्दा यामुळे अजमावता येते, जेवढे भांडवली बाजार मुल्य जास्त तेवढी तरलता जास्त असण्याची शक्यता असते. आपल्याला जर नियमीत व स्थिर परतावे मिळावे असे वाटत असेल म्हणजेचे तुलनेत कमी जोखीम स्विकारावयाची असेल तर ज्या कंपनीचे भांडवली बाजार मुल्य सर्वात जास्त आहे अशा कंपनीचे शेअर्स खरेदी करावेत, जर मध्यम जोखीम घ्यावयाची असेल तर मध्यम आकाराच्या कंपनीचे शेअर्स खरेदी करावेत व जर जास्तच जोखीम घ्याव्याची असेल तर लहान कंपन्याचे शेअर्स घ्यावेत. म्हणजेच भांडवली बाजारमुल्य आपणास शेअर खरेदी करताना आपली जोखीम ठरविण्यास मदत करते.
कंपनी व्यवस्थापन
खरे पहाता कंपनीचे व्यवस्थापन कोणत्या व्यक्तींच्या किंवा समुहाच्या हाती आहे हे पहाणे सर्वात महत्वाचे असते. यामुळे या व्यवस्थापनाच्या अन्य कंपन्या असल्यास त्यांची कामगिरी तुलनेसाठी फारच उपयुक्त ठरते. कंपनीचे व्यवहार किती पारदर्शक आहेत हे त्या कंपनीच्या व्यवस्थापनावरुनच समजते. त्यांची कंपनीकडे पहाण्याची दृष्टी कशी आहे हेही फार महत्वाचे असते. म्हणूनच टाटा, बिर्ला, या समुहाला सर्वमान्यता जास्त असते. कंपनी कशी चालवावी याचे सर्वोत्तम उदाहरण म्हणजे श्री. नारायण मुर्ती यानी चालवलेली इन्फोसीस हि कंपनी व व्यवस्थापन कसे नसावे याचे उदा. सत्यम कंपनी (आता ती महिंद्र गृपने घेतल्याने जुन्या भागधारकाना दिलासा मिळाला हि गोष्ट वेगळी). कंपनी कामगिरी कशी करणार हे पुर्णत: व्यवस्थापनावरच अवलंबून असते. जर कंपनीच्या बोर्ड ऑफ डायरेक्टरमध्ये असणा-या व्यक्ती या कार्यकुशल, प्रामाणिक व विश्वासार्ह असतील व ते जर अन्य चांगल्या कार्यरत असणा-या कंपनीच्या व्यवस्थापनेचा भाग असतील तर अशा कंपनीला मोठे गुंतवणूकदार नेहमीच प्राधान्य देत असतात. तसेच कंपनीचा एमडी कोण आहे हे जाणून घेणे अतिशय महत्वाचे असते. यामुळेच आपण शेअर्स खरेदी करताना व्यवस्थापन कोणाचे आहे याला प्राधान्य दिले पाहिजे.
आता पुढील प्रकरणात आपण महत्वाचे रेशो कसे पहावेत याची माहिती घेऊ.
- Published in Capital Market
४. शेअर बाजाराची प्राथमिक माहिती
प्रकरण ४ थे
४. शेअर बाजाराची प्राथमिक माहिती
शेअर बाजाराचे कामकाज
शेअर बाजारातून पैसे कसे मिळवता येऊ शकतात हे जर का तुम्हाला समजून घ्यावयाचे असेल तर तुम्हाला शेअर बाजाराचे कामकाज कशा प्रकारे चालते हे माहित असणे अत्यंत गरजेचे आहे. शेअरबाजारात व्यवहार करण्यासाठी आजकाल तुमच्याकडे डिमँट खाते असणे गरजेचे असते, असे डिमँट खाते तुम्ही कोणत्याही ब्रोकरमार्फत उघडू शकता. शक्यतो नावाजलेल्या मोठा ब्रोकरमार्फत खाते उघडणे चांगले कारण फसवणूक होत नाही, काही छोट्या ब्रोकरनी यापूर्वी गुंतवणूकदरांचे शेअर्स परस्पर विकल्याच्या घटना घडलेल्या आहेत म्हणून तुमचे डिमँट खात्यातील शेअर्स आहेत कि नाहीत हे नियमितपणे तपासा.
आता ज्या व्यक्तीला शेअर्सची खरेदी किंवा विक्री बाजारात करावयाची असेल तर त्याला प्रथमत: ब्रोकरकडे ऑर्डर नोंदवणे गरजेचे असते. जेव्हा अशाप्रकारे शेअर्सच्या खरेदीची ऑर्डर ब्रोकरकडे नोंदवली जाते तेव्हा ब्रोकर त्याच्या सिस्टीमव्दारे तीसंबधित एक्सचेंजकडे पाठवण्याचे काम करतो. त्यानंतर ती एक्सचेंजच्या सिस्टीममध्ये रांगेत (क्यू) उभी रहाते व त्यानंतर ती सिस्टीममध्ये लॉग झाल्यानंतर तिची सिस्टीममध्ये विक्रीसाठी उपलब्ध असणा-या शेअर्समधून खरेदीच्या व्यवहाराची पुर्तता केली जाते. अशाप्रकारे व्यवहार झाल्यानंतर ते शेअर्स ब्रोकरच्या मार्फत खरेदीदाराच्या डिमँट खात्यात वर्ग (जमा) केले जातात (किंवा पेपर रुपात खरेदीदाराला प्रत्यक्ष दिले जातात).
भारतीय शेअर बाजार – एक धावती नजर
मुंबई (बॉंम्बे) स्टॉक एक्सचेंज (बीएसई) व नँशनल स्टॉक एक्सचेंज (एनएसई) हि दोन प्राथमीक एक्सचेंजेस् भारतात अस्तित्वात आहेत. या व्यतरिक्त २२ प्रादेशीक स्टॉक एक्सचेंजेस् कार्यरत आहेत. परंतु बीएसई व एनएसी हिच महत्वाची दोन एक्सचेंजेस् असून भारतातील ८०% व्यवहार हे या दोन एक्सचेंजेस् च्या माध्यमातून दर दिवशी केले जातात. दोन्ही एक्सचेंजेस् वर जवळपास सारख्यास संख्येत रोजच्या व्यवहारांची उलाढाल होत असते. सन १९९७-९८ मध्ये रोजची सरासरी उलाढाल रु.८५१ कोटी होती, ती २०१७-१८ सालात रु.४ लाख कोटी एवढी वाढली आहे. एनएसी मध्ये २५०० पेक्षा जास्त कंपन्याचे शेअर्स नोंदवले गेलेले असून त्या सर्वांचे मिळून एकूण बाजारमुल्य रु.१२० लाख कोटी पेक्षा जास्त आहे. बीएसई मध्ये ५१३३ पेक्षा जास्त कंपन्याचे शेअर्स नोंदवले गेलेले असून त्या सर्वांचे मिळून एकूण बाजारमुल्य रु.१२५ लाख कोटी एवढे आहे. बहुतांशी प्रमुख कंपन्याचे शेअर्स हे दोन्ही स्टॉक एक्सचेंजीस् वर नोंदवलेले असल्यामुळे त्यांचे व्यवहार दोन्ही ठिकाणी केले जात असतात त्यामुळे गुंतवणूकदार दोन्ही पैकी कोणत्याही एका ठिकाणी त्याचे व्यवहार करु शकतो. दोन्ही एक्सचेंजीसची व्यवहार पुर्ततेचा कालावधी थोडा वेगवेगळा असल्यामुळे गुंतवणूकदार त्यांची पोझीशन शिफ्ट करु शकतो. मुंबई स्टॉक एक्सचेंजचा प्राथमीक इंडेक्स बीएसई सेनेक्समध्ये ३० कंपन्याचे शेअर्स समाविष्ठ आहेत. तर एनएसई चा एस अँड पी एनएसई ५० इंडेक्स (निफ्टी) मध्ये पन्नास कंपन्याचे शेअर्स समाविष्ठ आहेत. बीएसई सेनेक्स हा एक जुना इंडेक्स असून तोच जास्तकरुन गुंतवणूकदारांमध्ये प्रचलीत आहे. दोन्ही कडील इंडेक्सचे अंश (indices) हे त्यामध्ये समाविष्ठ असलेल्या सर्व कंपन्यांच्या मिळून एकत्रीत भांडवली मुल्यावर व रोजचे रोज प्रत्येक क्षणी गणले जातात. दर शनिवार व रविवारी शेअर बाजाराचे व्यवहार बंद असतात. दोन्हीकडे आता स्वयंचलीत पुर्णत: संगणकीकृत थेट (Online) व्यवहार केले जातात त्याला बोल्ट (BSE on Line Trading) आणि नीट (National Exchange Automated Trading) सिस्टीम म्हणून ओळखले जाते. यामुळे अत्यंत प्रभावीपणे व वेगाने सर्व व्यवहार केले जातात ज्यामध्ये स्वयंचलीतपणे ऑर्डर जुळवली जाणे,व्यवहारांची वेगवान पुर्तता केली तर जातेच परंतु महत्वाचे म्हणजे या सर्व व्यवहारात पारदर्शकता ठेवली जाते. बीएसई वर ज्या शेअर्सचे व्यवहार केले जातात त्यांचे ‘A’, ‘B1’, ‘B2’ ‘C’ ‘F’ व ‘Z’ या विभागामध्ये वर्गीकरण केलेले आहे. यातील ‘A’ या विभागात असे शेअर्स असतात कि जे बदला (Carry Forward) मध्ये समाविष्ठ असतात. ‘F’ विभागात कर्जरोखे बाजाराचे निश्र्चित उत्पन्न साधनांची नोंद केली जाते (Debt Market – Fixed Income Securities) व यांचे व्यवहार केले जातात. ‘Z’ या विभागात काळ्या यादीत टाकलेल्या कंपन्याचे शेअर्स असतात. ‘C’ विभागात ‘A’, ‘B1’, ‘B2’ मधील ज्या सिक्युरिटीजचे ऑड लॉट मध्ये व्यवहार केले जातात अशा सिक्युरिटीजची नोंद केलेली असते. सर्व स्टॉक एक्सचे्जीस्, ब्रोकर (दलाल), डिपॉझीटरीज, डिपॉझीटरी पार्टीसीपन्टस्, म्युच्युअल फंडस्, परदेशी अर्थसंस्था आणि अन्य सर्व सहभागीदार जे भारतातील प्राथमीक व दुय्यम भांडवली बाजारात सहभागी होतात त्या सर्वांवर सेबी (Securities and Exchange Board of India) या नियंत्रक संस्थेचे नियंत्रण असते.
रोलींग सिस्टीम सायकल
रोलींग सिस्टीममध्ये, व्यवहाराचा प्रत्येक दिवस हा व्यवहाराचा काळ समजला जातो आणि अशा दिवसात केलेले सर्व व्यवहार हे त्या दिवसाचे निव्वळ देयक (Net obligation) समजून त्या व्यवहारांची पुर्तता केली जाते. एनएसई व बीएसई वर रोलींग सिस्टीममध्ये व्यवहार टी+२ या सुत्रानुसार म्हणजेच व्यवहाराच्या दुस-या दिवशी पुरे केले जातात. पुर्तता दिवस निश्र्चित करण्यासाठी सर्व शनिवार, रविवार, सुट्ट्यांचे दिवस ज्यामध्ये बँक हॉलीडेज, एक्सचेंज हॉलीडेज इ. वगळले जातात. उदा. मंगळवारच्या व्यवहारांची पुर्तता बुधवारी व शुक्रवारच्या व्यवहारांची पुर्तता सोमवारी केली जाते.
खरेदीची मर्यादा
समजा तुम्ही काही शेअर्स एनएसई वर विकले आहात आणि त्याचे पैसे जर तुम्हाला दुस-या सेटमेंट सायकलमध्ये वापरून परत एनएसई अथवा बीएसई वर शेअर्स खरेदी करण्यासाठी वापरावयाचे असतील तर त्यासाठी तुमचा ब्रोकर तुम्हाला खरेदीची काही मर्यादा वापरण्यास देतो तिलाच खरेदीची मर्यादा म्हणतात. समजा तुम्ही तुमच्या ब्रोकरकडे रु.५००००/- तुमच्या बँक खात्याव्दारा जमा केले आहात तर ब्रोकर तुम्हाला तेवढ्याच रकमेच्या किंमतीएवढे शेअर्स खरेदी करण्याची परवानगी देईल. आता समजा सोमवारी तुम्ही रु.१,००,०००/- किंमतीचे शेअर्स विकलेत तर त्या क्षणापासून तुम्ही रु.१,५०,०००/- पर्यंतचे शेअर्स एनएसई किंवा बीएसई वर खरेदी करु शकता. आता मंगळवारी तुम्ही रु.७५,०००/- चे शेअर्स खरेदी केलेत तर शिल्लक मर्यादा राहील रु.७५,००००/- ची. म्हणजेच थोडक्यात खरेदी मर्यादा म्हणजे तुम्ही ब्रोकरकडे जमा केलेली रक्कम अधीक तुम्ही विकलेल्या शेअर्सची किंमत.
डिमटेरिअलाझेशन म्हणजे काय?
डिमटेरिअलाझेशन म्हणजेच डिमँट ज्यामध्ये गुंतवणूकदार त्याच्याकडे असणारे प्रत्यक्ष सर्टिफिकेट स्वरुपातील शेअर्स,डिपॉझीटरी पार्टिसिपण्टकडे इलेक्टॉनीक स्वरुपात ठेवल्या जाणा-या प्रणालीत बदली करुन घेऊ शकतो. गुंतवणूकदार त्याच्या नांवावर असणा-या सिक्युरिटीज सर्टिफिकेट ज्या डिपॉझीटरी पार्टिसिपण्टकडे डिमटेरिअलाझेशन साठी पुर्वी नोंदवलेल्या असतात त्याच फक्त डिमँट करु शकतो.
डिपॉझीटरी
अशी एक संस्था जी गुंतवणूकदारांच्या सिक्युरिटीज इलेक्टॉनीक स्वरुपात सांभाळून ठेवीत असते तिला डिपॉझीटरी म्हणून संबोधीले जाते. म्हणूनच हिला सिक्युरिटीज बँक असेही म्हणता येईल. भारतात एनएसडिएल व सिडीएसएल अशा दोन संस्था हे काम करतात. डिपॉझीटरी प्रणाली हि बँकेप्रमाणेच काम करते फरक एवढाच असतो कि बँक तुमचे पैसे हाताळते तर डिपॉझीटरीज् तुमच्या शेअर्स व अन्य भांडवली सिक्युरिटीज हाताळत असते. जो गुंतवणूकदार या संस्थाच्या सेवेचा वापर करुन घेऊ इच्छितो त्याला या संस्थेकडे एक खाते डिपॉझीटरी पार्टीसिपंटचे मार्फत उघडावे लागते, हेच डिमँट खाते.
डिपॉझीटरी पार्टीसीपंट (डिपी)
भांडवली बाजारातील मध्यस्त ज्याच्यामार्फत गुंतवणूकदाराला डिपॉझीटरी सर्व्हिसेस घेता येतात त्याला डिपॉझीटरी पार्टीसीपंट म्हणतात. सेबीच्या नियमानुसार डिपी म्हणजे अशी संस्था जी आर्थीक सेवा देते उदा. बँक, ब्रोकर्स, कस्टोडिअनस्, इ. या डिपींच्या वितरण व्यवस्थापनाच्या माध्यमातून डिपॉझीटरीला संपुर्ण देशभर विखुरलेल्या गुंतवणूकदारांपर्यत कमी खर्चात पोहोचण्याची सुवीधा मिळते. डिपीची नियुक्ती हि अनेक बाबींची पुर्तता व सेबीच्या मान्यतेनंतर डिपॉझीटरी करत असते. यासाठी कठोर नियमाली असते. या व्यवसायाची व्याप्ती विचारात घेऊनच अनेक बँका, आर्थीक संस्था, ब्रोकर्स हे डिपी म्हणून संपुर्ण देशभर काम करत आहेत.
डिपॉझीटरी प्रणालीचे फायदे
डिमँट मधून केलेल्या व्यवहारांमुळे होणारे फायदे:
१) वाईट व्यवहाराना पुर्णत: पायबंद बसतो.
२) शेअर ट्रान्सफरच्या वेळी 0.5% स्टँप ड्युटीची बचत.
३) कुरिअर/पोस्टेजचा खर्च नाही.
४) ड्युप्लीकेट सर्टिफिकेटसाठी ब्रोकरबरोबर पाठपुरावा करण्याची गरज नाही.
५) सर्टिफकेट हरवण्याचा धोका नाही.
६) तत्काळ ट्रान्सफर होत असल्यामुळे तरलता सुलभ.
७) कमी दलाली खर्च.
८) बोनस व राईट शेअर्स डिमँट खात्यात विनाविलंब जमा होतात.
९) डिमँट स्वरुपातील शेअर्स गहाण ठेवून कर्ज घेतल्यास कमी व्याज दराचा फायदा मिळतो.
१०) जास्त कर्ज मिळते, किंमतीच्या ७५% पर्यंत विनासायास.
डिमँट खाते कसे उघडावे
बँकेत बचत खाते सुरु करण्याइतकेच डिमँट खाते उघडने सोपे व सुलभ आहे. तुम्ही कोणत्याही डिपी बरोबर खाते काढू शकता.
१) तुमच्या आवडीच्या डिपीकडे असणारा फॉर्म भरा, फोटो चिकटवा, सह्या करा.
२) डिपी बरोबरच्या करारपत्रावर, ते वाचून नंतर सह्या करा.
३) पँन कार्ड, रहाण्याचा पुरावा, बँक खाते पुरावा, फिचा चेक इ. कागदपत्रांच्या छायांकीत प्रती स्वसाक्षांकीत जोडा.
४) डिपीकडे वरीलप्रमाणे सर्व कागदपत्र जमा करा.
५) डिपी तुम्हाला ग्राहक खाते क्रमांक व डिपी आयडी प्रदान करेल ज्याची नोंद डिपॉझीटरीकडे असेल.
६) तुम्ही कितीही डिमँट खाती उघडू शकता.
७) जर तुमच्याकडे सर्टि. स्वरुपात जॉईंट नांवाने शेअर्स असतील तर त्यावर ज्या क्रमाने नांवे असतील त्याच क्रमाने डिमँट खाते उघडणे श्रेयस्कर होते.
तुमच्याकडील सर्टिफिकेट स्वरुपातील शेअर्स डिमँट कसे करावेत?
डिमटेरिअलायझेशनचा फॉर्म भरा. सोबत शेअर सर्टिफिकेटवर (Surrendered for Demat) असे लहून सोबत जोडा. १५ दिवसात तुमच्या खात्यात शेअर्स जमा होतील.
याचप्रमाणे एका डिमँट मधील शेअर्स दुस-या डिमँट मध्ये वर्ग करता येतात.
डिमँट खात्यातून व्यवहार करणे
सेबीने ७६१ कंपन्याचे शेअर्सचा व्यवहार हा डिमँटमधूनच करणे बंधनकारक केलेले आहे.
| शॉर्ट सेलींग जर तुमच्या खात्यात शेअर्स नसतानाही जर तुम्ही शेअर्सची विक्री केली तर अशा व्यवहाराला शॉर्ट सेलींग असे म्हणतात. जेव्हा एखाद्या ट्रेडरला वाटते कि एक विशिष्ठ शेअरची किंमत त्या दिवशी कमी होणार आहे तर तो असे करतो, मात्र अशा व्यवहाराची पुर्तता त्याच दिवशी बाजार बंद होण्यापुर्वी करावी लागते (काही डिपी ते स्वयंचलीत प्रणालीचा वापर करुन करतात तर काही करत नाहीत मात्र नंतर अश्या व्यवहारांचा लिलाव ते करतात व ज्यात १००% तुमचे प्रचंड नुकसान होते).मी स्वत: असे व्यवहार कधीच करत नाही व तुम्ही सुध्दा हे करण्यात फारच जोखीम असते हे लक्षात ठेवावे. हा एक डे ट्रेडिंगमधला व्यवहार असून यात ९५% पेक्षा जास्त लोकांचे नुकसानच होते. तुमचा निर्णय तुम्ही घ्या.मार्जीन ट्रेडिंग वस्तुत: शेअर खरेदी करण्यासाठी तुमच्या डिमँट खात्यात पैसे शिल्लक हवेत व विक्री करण्यासाठी शेअर्स जमा हवेत. मात्र बहुतांशी ब्रोकर (डिपी) तुमच्या डिमँट खात्यात असणा-या शेअर्स अथवा रोख जमा रकमेच्या अगदी १० पटीपर्यंत किंमतीचे व्यवहार करण्याची मुभा देतात. उदा. तुमच्या खात्यात रु.एक लाख जमा आहेत तर ब्रोकर तुम्हाला १० लाख रु. किंमतीचे शेअर्स खरेदी किंवा विक्री करण्याची मुभा देतो. समजा अ कंपनीच्या शेअरचा भाव रु.१०००० आहे तर रु.एक लाखात तुम्ही १० शेअर्स घेऊ शकता, मात्र ब्रोकर तुम्हाला ते १०० घेण्याची परवानगी देतो. जर नंतर भाव त्याच दिवशी रु.११००० झाला तर तुम्हाला एका दिवसात तुमच्या एक लाखावर एक लाख रु. फायदा होतो, तेच भाव ९००० झाला तर संपुर्ण एक लाख रुपये नुकसान होते. या सुविधेलाच मार्जीन ट्रेडिंग असे म्हणतात.मी हि सुवीधा कधीच वापरत नाही. यात फारच मोठा धोका असतो. ९५% पेंक्षा जास्त लोकांचे अशा व्यवहारात (एकूणच डे ट्रेडिंग मध्ये) नुकसानच होते. तुमचा निर्णय तुम्ही घ्या.अमेरिकन शेअर बाजारात ह्या प्रकाराला परवानगीच नाही.ऑर्डरचे प्रकारलिमीट ऑर्डर: एक दराची मर्यादा घालून प्लेस केलेली ऑर्डर. समजा रिलायन्सच्या शेअरची आस्क किंमत रु. १०१०, परंतु तुम्हाला तो रु.१००० ला घेणे योग्य वाटत असेल तर तुम्ही रु.१००० च्या दराने लिमीट ऑर्डर नोंदवू शकता. जर त्या शेअरची किंमत १००० किंवा त्यापेक्षा कमी झाली तरच तुमच्या ऑर्डरची पुर्तता होऊन शेअर्स तुमच्या खात्यात जमा होतील. समजा त्या दिवशी रिलायन्सची किंमत रु.९९० झाली व त्यावेळी जर आस्क किंमत रु.९९४ असेल तर तुमच्या खात्यात ९९४ च्या दराने शेअर्स जमा होतील. याचप्रकारे तुम्ही विक्रीसाठीसुध्दा लिमीट ऑर्डर नोंदवू शकता. उदा. तुमच्याकडे ९९४ ने खरेदी केलेला रिलायन्सचे शेअर्स आहेत व तुम्हाला वाटते जर रु.१०१२ किंमत मिळाली तर तो विकावा, तर तुम्ही रु.१०१२ च्या लिमीट ऑर्डर नोंदवा, दर १०१२ किंवा अधीक झाला तर व्यवहार पुर्तता होईल. यालाच लिमीट ऑर्डर म्हणतात.मार्केट ऑर्डर: त्या क्षणी असणा-या दराने दिलेली खरेदी-विक्रीची ऑर्डर. अशा वेळी ऑर्डर पुर्ततेच्या क्षणी असणा-या दराने ऑर्डरची पुर्तता केली जाते. मग ती कमी अथवा जास्तसुध्दा होऊ शकते.स्टॉप लॉस ऑर्डर: यालाच ट्रिगर प्राईज ऑर्डर असेही म्हणातात, याचा उपयोग संभाव्य नुकसान मर्यादित करण्यासाठी केला जातो. याचा वापर अत्यंत हुशारीने करावा. |
| सर्किट फिल्टर व ट्रेडिंग बँडस्बाजारातील चढ उतारावर (अस्थीरतेवर) मर्यादा असावी म्हणून सेबीने काही नियम केलेले आहेत व किंमतीनुसार दिवसातील कमाल व किमान दरातील फरक ठरविलेला आहे. त्यानुसार ज्या शेअर्स/सिक्युरिटीजचा दर रु.१० ते रु.२० च्या दरम्याने आहे त्यांची किंमत दिवसात २५% पर्यंतच कमी किंवा जास्त होऊ शकते. ज्या शेअर्स/सिक्युरिटीजचा दर रु.१० पेक्षा आहे त्यांची किंमत दिवसात ५०% पर्यंतच कमी किंवा जास्त होऊ शकते. ज्या शेअर्स/सिक्युरिटीजचा दर रु.२० पेक्षा जास्त आहे त्यांची किंमत दिवसात ८% पर्यंतच कमी किंवा जास्त होऊ शकते. मात्र १०० निवडक शेअर्सचे बाबत ८% च्या नियम ८% व एक तासानंतर परत ८% असा शिथील केलेला आहे. या गणणेसाठी आदल्या दिवसाचा बंद भाव आधारभूत ठेवलेला आहे. एनएसई व बीएसई वरील बंद भाव वेगवेगळा असू शकतो म्हणून दोन्हीकडचे सर्किटही वेगळे असू शकते.बदलाबदला म्हणजे कशाच्यातरी बदल्यात सौदे पुढे चालू ठेवणे (Carry Forward). बदला हि एक प्रकारची सौदे पुढे चालू ठेवण्यासाठी दिलेली फि (आकार) असते. हे एक हेजींगचे माध्यम आहे ज्यामध्ये गुंतवणूकदार प्रत्यक्ष शेअर्सचा ताबा न घेता त्या शेअर्समध्ये आपला सहभाग (Position) चालू ठेवू शकतो. या साठी त्याला थोडी फि द्यावी लागते. हे झाले शेअर्सच्या खरेदीबाबत पण तेच जर का त्याला शेअर्सचे शॉर्ट सेलींग करावयाचे असेल तर त्यासाठी द्याव्या लागणा-या फिला उंधा बदला असे म्हणतात. या बदला प्रकारामुळे ३ प्रकारच्या गरजा भागवल्या जातात:१) क्वसी हेजींग: जर गुंतवणूकदाराला वाटत असेल कि एखाद्या शेअरची किंमत पुढील काही काळात वाढणार/घटणार आहे, तर अशा वेळी शेअर्स प्रत्यक्षात न घेता/देता तो या पद्धतीने व्यवहार करून अस्थीर बाजारात सहभागी होऊ शकतो.२) शेअर गहाणवट (Stock Lending): जर त्याला प्रत्यक्ष विक्रीसाठी शेअर्स नसतानासुध्दा शॉर्ट सेलींग करावयाचे असेल तर त्यासाठी काही आकार घेऊन हे करण्यास तयार असणारे शेअर्स सावकार (स्टॉक एक्सचेंजच्या मार्फतच) त्याला हि सुवीधा उपलब्ध करुन देतात.३) कर्ज व्यवहार (Financing Mechanism) : जर तुम्हाला शेअर्सची पुर्ण किंमत दिल्याशिवाय ते खरेदी करावयाचे असतील तर शेअर्स सावकार (स्टॉक एक्सचेंजच्या मार्फतच) त्याला यासाठी पैसे काही आकार (व्याज) घेऊन पुरवतात. या व्यवहाराला “व्याज बदला” किंवा “बदला” म्हणतात.हा व्यवहार समजून घेण्यासाठी आपण एक उदाहण पाहूया. क्ष या व्यक्तीने इंफोसीसचे १००० शेअर्स खरेदी केलेले आहेत मात्र त्याचा ताबा घेण्यासाठी त्याला त्याची पुर्ण किंमत देणे आवश्यक आहे परंतु क्ष कडे तेवढे पैसे खात्यात शिल्लक नाहित, अशावेळी तो शेअर बाजारात उपलब्ध असलेल्या “बदला” व्यवस्थेची सुवीधा वापरु शकतो. आता काय होते कि जी व्यक्ती क्ष ला बदला व्यवस्थेतून हा खरेदीचा व्यवहार पुर्ण करण्यासाठी पैसे देण्यास तयार असते ती व्यक्ती क्षच्या वतीने ते शेअर्स खरेदी करते आणि क्ष ला त्याने कर्जाऊ घेतलेल्या रकमेवर फक्त व्याज द्यावे लागते. याच्या उलट जर का क्ष कडे शेअर नसतानासुध्दा त्याने विक्री केलेली असेल तर त्याच्याकडे दुस-याला डिलेव्हरी देण्यासाठी शेअर्स नसतात म्हणून स्टॉक एक्सचेंज मार्फत तो ज्याच्याकडे शेअर्स असतात अश्या व्यक्तीकडून ते उधार घेतो व त्यासाठी त्याला व्याज (बदला) द्यावा लागतो. गुंतवणूकदार म्हणून तुम्ही बदला सेवा घेऊ किंवा देऊ शकता. जर तुम्हाला गरज असेल तर तुम्ही हि सेवा व्याज भरुन घेता व जर तुमच्य़ाकडे पैसे किंवा शेअर्स असतील तर व्याज (बदला) घेऊन हे सेवा तुम्ही स्टॉक एक्सचेंज मार्फत दुस-याला देऊ शकता. दर शनिवारी बीएसई मध्ये बदला व्यवस्थेसाठी एक सत्र चालते ज्यात या व्यवहारात ज्या शेअर्स/सिक्युरिटिजचे पोटी उधार व्यवहार असतात त्यांची यादी तयार केली जाते. बाजारात उपलब्ध असणा-या रोखतेवर व्याजाचे (बदल्याचे) दर ठरतात. जेव्हा बाजारात जास्त खरेदी होते तेव्हा बदला दर जास्त असतो व जेव्हा बाजारात विक्री जास्त होते तेव्हा बदला दर कमी असतो. बदला व्यवहारांसाठी फक्त ‘A’ विभागातील शेअर्स, ज्यांचा डिव्हीडंड जास्त व नियमीत मिळण्याचा पुर्वेतिहास आहे, ज्याना उच्च तरलता (Liquidity) असते, ज्यांची रोजच मोठ्या प्रमाणावर उलाढाल होते असेच ए गृपमधील शेअर्स विचारात घेतले जातात. गुंतवणूकदाराला चांगला परतावा मिळावा म्हणुन या व्यवहारांसाठी कोणते शेअर्स ग्राह्य धरले जातील हे अगोदर जाहिर केले जात नाही. या प्रकारातील सौदे पुर्ण केले जाण्याची खात्री असते व त्यासाठी ट्रेड गँरण्टी फंड ऑफ बीएसई हा निर्माण केलेला आहे, त्यामुळे अशा व्यवहारात सौदा पुर्तीची जवळपास जोखीम नसते, फक्त जर का तुमचा ब्रोकरने दिवाळखोरी जाहिर केली तरच जोखीम येऊ शकते ज्याची शक्यता जवळपास नसते. आणि जरी ब्रोकरने दिवाळखोरी जाहिर केली तरी शेअर्स तुमच्याच मालकीचे असतात ते तुम्ही केव्हाही विकू शकता, फक्त बाजाराच्या अस्थिरतेची अशा वेळी जोखीम राहिल.सिक्युरिटी लेंडिंगहि व्यवस्था एनएसईची असून हि बीएसईच्या बदल्याप्रमाणेच काम करते फक्त यात सौदे पुढे चालू ठेवण्याची मुभा नसते.इनसायडर ट्रेडिंगभारतात इनसायडर ट्रेडिंगवर बंदी आहे. जी माहिती संवेदनशील आहे व ज्यामुळे शेअरच्या किंमतीवर परिणाम होऊ शकतो व ती माहिती, माहितीच्या नियमीत स्त्रोतापेक्षा अन्य ठिकाणापेक्षा (कंपनीच्या अंतर्गत) मिळवून स्वत:च्या फायद्यासाठी कंपनीच्या पदाधीका-यानी वापरुन त्या माहितीचा उपयोग करुन शेअर ट्रेडिंग करणे याला बंदी आहे. या बाबत सेबीचे कायदे अत्यंत कडक आहेत. या बाबत अधीक माहिती सेबीच्या https://www.sebi.gov.in/ साईटवर आहे. |
- Published in Capital Market
- 1
- 2